همکاری احتمالی ایران و ژاپن در حوزه ایمنی هستهای
تحلیل زمینههای مطرح شدن همکاری ایران و ژاپن در زمینه ایمنی هسته ای
پیامهای پنهان و آشکار در بحث همکاری ایران و ژاپن در ایمنی هستهای
مطرح شدن احتمال همکاری ایران و ژاپن در حوزه ایمنی هستهای در اخبار این روزها ، در نگاه نخست شاید یک موضوع صرفاً فنی به نظر برسد، اما محتوای این اخبارنشان میدهد این همکاری ابعادی ژئوپلیتیکی، امنیتی و نمادین دارد که فراتر از همکاری تکنیکی میان دو کشور است. آنچه در این همکاری برجسته است، تلاقی سه سطح تحلیل است: ایمنی هستهای، روابط قدرت، و مدیریت بحرانهای ناشی از حملات اخیر آمریکا به تاسیسات هستهای ایران.
۱. چرا ژاپن؟ پیام انتخاب یک شریک «سفید»
جایگاه ژاپن در «لیست سفید» آژانس بینالمللی انرژی اتمی، به عنوان کشوری که در بین 180 عضو آژانس جایگاه ویژه ای در ایمنی هسته ای دارد به این معنی که فعالیتهای هستهای آن کاملاً شفاف و تحت نظارت آژانس است و برای اهداف غیرنظامی انجام میشود. انتخاب چنین کشوری برای همکاری در زمینه ایمنی هستهای از سوی ایران ، یک انتخاب حسابشده به نظر می رسد. اگر این همکاری شکل بگیرد ایران با انتخاب ژاپن دو پیام همزمان ارسال میکند:
الف) پیام به جامعه بینالمللی:
همکاری با کشوری که بالاترین سطح شفافیت و انطباق با استانداردهای آژانس دارد، بهمعنای آن است که ایران قصد ندارد مسیر هستهای خود را به مناطق حساس یا مشکوک پیوند بزند؛ همچنین تهران میخواهد نشان دهد حتی همکاریهای فنیاش نیز با کشورهایی صورت میگیرد که از دید آژانس «بیخطر» و «نمونه» هستند.
ب) پیام به آمریکا و غرب:
انتخاب ژاپن که در عمل یکی از نزدیکترین متحدان واشنگتن است یک سیگنال غیرمستقیم ارسال می کند ، ایران برای ایمنسازی تاسیسات خود از هر ظرفیت حرفهای حتی اگر نزدیک به آمریکا باشد، نیز استفاده میکند، اما تنها در چارچوب قوانین بینالمللی و آژانس .
۲. نقش ژئوپلیتیکی توکیو: یک میانجی احتمالی؟
روابط فردی و دیپلماتیک میان عراقچی و ژاپن نیز در شکل گیری چنین همکاری موثر است. ژاپن در سالهای گذشته یکی از کانالهای کمتنش برای تبادل پیام، کاهش سوءتفاهمها و مدیریت پرونده هستهای ایران بوده است. در این مورد خاص همکاری فنی ایران وژاپن میتواند نقش دوگانه پیدا کند: یک همکاری فنی واقعی برای ایمنسازی سایتها و یک همکاری بلند مدت برای توسعه ایمنی هستهای در ایران با استفاده از تجربه پیشرفته ژاپن در این زمینه .
با این حال باید توجه داشت ژاپن بدون هماهنگی با آمریکا و آژانس وارد این پروژه نخواهد شد زیرا توکیو حاضر نیست از خطوط قرمز واشنگتن عبور کند، اما میتواند در چارچوب مورد توافق، به تهران کمک فنی برای ایمن سازی سایتهای هسته ای ایران که آسیب دیده اند، برساند.
۳. مسئله اصلی: ایمنی هستهای اولویت مطلق است
درست است که همکاری با ژاپن در مورد ایمن سازی سایتهای نطنز ، فردو ، و اصفهان ممکن است به نشت اطلاعات امنیتی به آمریکا منجر شود اما نشست اطلاعات در مقایسه با نشت احتمالی مواد رادیواکتیو اساسا قابل توجه نیست . بنابراین در جهان پسافوکوشیما، استانداردهای ایمنی ژاپن یکی از سختگیرانهترین مجموعههای جهان است. همکاری با چنین کشوری برای ایران سه نتیجه مهم دارد:
افزایش پایداری تاسیسات در برابر حملات، خطاها و حوادث فنی، قدرتمندسازی ایران در پاسخ به ادعاهای غرب درباره سطوح ایمنی سایتهای هستهای، تقویت اعتبار بینالمللی برنامه هستهای ایران به این ترتیب، بحث صرفاً انتقال فناوری نیست؛ بحث «ارتقای استانداردها» هم هست.
۴. نقش روسیه: از انحصار تا تکمیل
همکاری با روسیه و چیسن هم در این مورد می تواند بسیار مفید باشد اما باید توجه داشت روسیه به تنهایی کافی نیست زیرا حتی در بحران چرنوبیل در دوران شوروی ، مسکو مجبور به استفاده از همکاری های کشورهای غربی در زمینه بحران نشت هسته ای شد.
براین اساس باید گفت ایمنی هستهای، یک موضوع میانبخشی است و هیچ کشوری بهتنهایی پاسخ کامل ندارد. حتی نزدیکترین شریک ایران یعنی روسیه هم نمیتواند نیازهای ایران را بهطور کامل پوشش دهد. بنابراین همکاری با روسیه و چین در این زمینه مهم است، اما کافی نیست. همکاری فنی ایران باید «چندجانبه» باشد. این تصمیم، هم حرفهای و هم واقعگرایانه است.
نتیجه:
بحث همکاری ایران و ژاپن در ایمنی هستهای را نمیتوان در سطح «تبادل تجربیات فنی» خلاصه کرد. این موضوع دارای لایههای متعدد می تواند باشد:
1. تقویت امنیت هستهای ایران با همکاری یک کشور کاملاً شفاف و مطیع از نظر آژانس
2. کاهش انحصار روسیه در همکاریهای فنی ایران و حرکت بهسوی یک مدل چندجانبه
3. فرستادن پیام سیاسی به آمریکا که انتخابهای ایران محدود به شرق نیست و در صدد افزایش ایمنی هسته ای برای خود و افزایش شفاف سازی بین المللی است.
4. آمادگی ایران برای همکاری با ژاپن و آژانس به منظور افزایش امنیت عملیاتی سایتهای هستهای پس از حملات اخیرآمریکا
5. بهرهگیری از ظرفیت دیپلماتیک ژاپن بهعنوان یک بازیگر متعادلکننده
به بیان دیگر، اگر این همکاری عملی شود، میتواند هم در سطح فنی به ارتقای تابآوری سایتهای هستهای ایران کمک کند و هم در سطح سیاسی به باز کردن یک مسیر تنفسی در روابط خارجی تهران.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.