تحليل موضوع

رئیس جمهورفرانسه،  پس از پایان ملاقات با دیمیتری مدودوف، ،اعلام کرد روسیه پذیرفته است آن بخش ازنیروهای خود را که درمحدودۀ خاک  گرجستان مستقرهستند، کاملاً خارج کند. به این ترتیب تا یک ماه دیگرسربازان روسی فقط دراوستیای جنوبی وآبخازی حضورخواهند داشت. روسیه همچنين حداکثرتا یک هفتۀ پست های کنترل روسیه بین بندراستراتژیک پوتی وسیناکی راحذف مي كند.

 سارکوزی ماه گذشته با ارائۀ یک طرح پیشنهادی به روسیه و گرجستان موفق به برقراری آتش بس شده بود. اما حرکت اوازجانب برخی  کشورهای اروپائی بواسطۀ تکروی مورد انتقاد قرارگرفت. همين مساله موجب بروزاختلاف نظردرباره نحوه بخورد با روسيه درداخل اتحاديه اروپا شد. پس ازاجلاس وزيران خارج اين اتحاديه يك روز قبل ازديدارساركوزي ازمسكو،اتحاديه اروپا سرانجام با ناديده گرفتن اختلاف نظر هاي اعضا در مورد سه نکته توافق بدست آورد

اول استقرار فوری ناظران اتحادیۀ اروپا درگرجستان.

دوم  تعیین تقویم دقیقی برای خروج نیروهای روسيه ازگرجستان

سوم انجام گفتگوهای بین المللی برسر آیندۀ جمهوری های جدائی خواه گرجستان یعنی اوستیای جنوبی و ابخازی .

 اتحادیۀ اروپا، مایل است علاوه بر ناظران سازمان ملل، نیروهای غیر نظامی مثل پلیس  که شامل 150 تا 200نفر می باشند، دراین نواحی به کار گمارده شوند.  اتحادیۀ اروپا به روسیه هشدار داده بود که درغیراین صورت، باید منتظرعواقبی جدی تر باشد. ازجملۀ این عواقب تشکیل یک مرکزاروپائی خرید گازاست. به علاوه  صحبت ازاحتمال لغو نشست پیش بینی شدۀ 14 نوامبراتحادیۀ اروپا، شده بود. روسیه با استناد برمادۀ پنجم موافقتنامه ای که با میانجیگری فرانسه در12 اوت امضاء کرده بود، تا کنون تأکید می کرد که حضورش در  خارج ازاوستیای جنوبی وابخازی ومناطق پیرامون آنها، برای حفظ امنیت نیروهای روس تا زمان جایگزینی مکانیزم بین المللی درمحل، صورت گرفته است. مقامات روسیه گفته اند که براساس طرح آتش بس، مجازهستند واحدهایی ازارتش خود را به عنوان صلحبان در نوار حایلی به عمق هفت کیلومتردرمرزهای آبخازواوستیای جنوبی با گرجستان مستقر سازند

علی رغم امضاء قرارداد آتش بس - روسیه با به رسمیت شناختن استقلال اوستیای جنوبی و آبخازاز گرجستان  نه تنها این قرارداد را زیر پا گذاشت بلکه ازخارج کردن واحدهای نظامی خود ازخاک گرجستان نیزخودداری کرد. روسیه برای توجیه این اقدام خود اعلام داشت که درصورت ایجاد ترتیبات قابل قبول بین المللی برای تضمین امنیت آبخاز و اوستیای جنوبی، آماده خارج کردن نیروهای خود از خاک گرجستان است . 

موافقت نامه روساي جمهوري روسيه و فرانسه

براساس توافق نهايي بدست آمده كه در سه بند تنظيم شد طرفين مجددا" پايبندي خود را به توافق نامه قبلي 12 اوت اعلام کردند ودرمورد موارد زيربه توافق رسيدند :

 1 . خروج نيروهاي روسيه

خروج نيروهاي روسيه ازشهرهاي پوتي وسناکي پس ازتدوين سند عدم تهاجم به آبخازيا. براين اساس نيروهاي روسيه بايد ازمناطق امنيتي ظرف 10 روز پس ازاستقرار ناظران بين المللي وتدوين سند عدم تهاجم به آبخازيا و اوستياي جنوبي ، خارج شوند . نيروهاي نظامي گرجستان نيز بايد به پايگاه هاي خود برگردند .

2.  نظارت بين المللي

     ناظران سازمان ملل درآبخازيا به ماموريت خود ادامه خواند داد . قالب ماموريت تنها براساس تصميم شوراي امنيت تغيير مي يابد . همچنين ناظران سازمان امنيت وهمکاري اروپا ماموريت خود رادراوستياي جنوبي ادامه خواهند داد. پيش بيني مي شود تا اول اکتبر 2008 ميلادي تعداد ناظران بين المللي جهت جايگزين کردن نيروهاي حافظ صلح روسيه درمناطق مناقشه افزايش يابد . ضمنا" اتحاديه اروپا به عنوان تضمين جلوگيري ازسرگيري عمليات نظامي درراستاي تدوين طرح جامع صلح تلاش خواهد کرد .

3.  مذاکرات بين المللي

       مذاکرات بين المللي  بر اساس موافقت نامه 12 اوت از 5 اکتبردرژنوآغازمي شود. دراين مذاکرات بازگشت آوارگان ، استقرار امنيت درمناطق و موضوعات ديگر بررسي خواهد شد .

به نظر مي رسد روسيه با امضاي اين توافق نامه سه هدف اصلي را دنبال كرد اول انكه فشار بين المللي را براي پايان دادن به اشغال بخش هايي از گرجستان را كاهش دهد. دوم آنكه بين اتحاديه اروپا و آمريكا كه بر سر مقابله با روسيه متحد شده بودند بطورموقتي هم كه شده اختلاف ايجاد كند ودر نهايت زمان لازم را بخرد تا فرصت كافي براي فضاسازي لازم تا انتخابات آمريكا در سيزده آبان ماه آينده بدست آورد. زيرا مسكو مي داند طرف اصلي درگيري هاي روسيه آمريكا است .براي روسيه اهميت دارد كه در آينده چه كسي جانشين بوش مي شود. زيرا معلوم نيست در صورت پيروزي اوباما ،كاخ  سفيد به اندازه كنوني بر اجراي سپر دفاع موشكي اصرار داشته باشد . زيرا به نظر مي رسد دليل اصلي روسيه براي باقي ماندن در گرجستان وادار كردن آمريكا و متحدانش در شرق اروپا به تجديد نظردرباره اجراي اين طرح ونيزممانعت ازعضويت گرجستان واوكراين درناتو است. البته در اولويت بعدي روسيه تلاش دارد به هر شكل ممكن با سقوط دولت ساكاشويلي در گرجستان فضاي جديدي را دراين كشورايجاد كند كه لااقل دولت طرفدارغرب يا ضد روس درتفليس حاكم نباشد.

 درطرف ديگر، گرجستان که روز جمعه گذشته (۲۹ اوت) تمامی مناسبات دیپلماتیک خود با روسیه را قطع کرد، امیدوار است علاوه برآنكه مي كوشد ازطريق جذب حمايت غرب فشاربيشتري را برروسيه وارد كند؛ازطريق شكايت به دادگاه بين المللي لاهه تلاش دارد روسيه را درتنگناي حقوقي نيزقرار دهد. جلسه سه روزه دادگاه بین المللی لاهه باهدف بررسی اختلاف میان گرجستان و روسیه درمورد مناقشه بين دو كشور درست هم زمان با سفر ساركوزي به مسكوازروزدوشنبه هشتم سپتامبرآغاز شد.گرجستان درادعانامه خود ،روسیه  را به پاکسازی قومی در دو منطقه جدایی طلب گرجستان متهم كرد.علاوه براي گرجستان خواهان واداركردن روسیه از طریق محاکم قضایی بین المللی ، برای دادن اجازه حق بازگشت آوارگان به محل زندگی و سکونت خوددر اوستياي جنوبي و آبخازيا است. گرجستان چهارروزبعد ازآغاز جنگ دراوستياي جنوبي در12آگوست طی دادخواستی به دادگاه بين المللي لاهه، روسیه را به نقض کنوانسیون بین المللی منعقده درسال 1965 درباره رفع هرگونه تبعیض نژادی افراطی ، درمناطق اوستیای جنوبی وآبخازی متهم کرد.جالب آنكه همین ادعا ازسوی طرف روسی نیزعليه دولت تفليس مطرح شد. دراين مورد مسكو مي گويد تفلیس اقدام به پاکسازی قومی طی سالهای پس ازاستقلال گرجستان وجنگ جدید قفقازدراوستياي جنوبي و آبخازيا  کرده است .

موضع آمریکا

آمریکا كه به شدت از نوع برخورد روسيه با موضوع بحران در گرجستان جاخورده است درشرايطي كه به هماهنگي با روسيه نياز دارد مايل نيست وارد جنگ سرد جديد با روسيه بشود . اما به هرحال براي اينكه خودي نشان دهد ديك چني را كه به مواضع جنگ طلبانه مشهور است به جاي رايس به آذربايجان و گرجستان و اوكراين اعزام كرد تا نشان دهد براي دفاع از متحدين خود جدي است .   ديک چنی، معاون رئيس جمهور آمريکا، در ديدار خودازاوکراين، درحضور ويکتور يوشچنکو، رئیس جمهوراین کشورگفت که دولت آمريکا از پيوستن اوکراين به سازمان ناتو پشتیبانی می‌کند تا بتواند با «تهدیدهای نظامی و اقتصادی در منطقه» مقابله کند. چنی به‌طور ضمنی گفت که این خطرات، از سوی روسیه، منطقه‌را تهدید می‌کند. ويکتور يوشچنکو نیز یادآور شد که: «جنگ در گرجستان نشان داد که تنها صورت قابل اعتماد در دفاع از تماميت ارضی و استقلال اوکراين، پيوستن به سيستم دفاع مشترک اروپا و آمريکای شمالی، يعنی سازمان ناتو است.» دیک چنی ضمن تأئيد نظر يوشچنکو اعلام کرد‌که اوکراین، با وجود مخالفت‌های شديد مسکو، «بالاخره به عضويت سازمان ناتو درخواهد آمد.»

 ویتالی چورکین، نماینده روسیه در سازمان ملل، در نشست شورای امنیت، ایالات متحده را مورد انتقاد قرار داد واز سیاست یک بام و دو هوای آمریکا سخن گفت. او تصریح کرد: «آنکه خود برای نمونه در عراق، افغانستان و در منطقه بالکان به خشونت متوسل می‌شود، نمی‌تواند عملکردی مشابه از سوی روسیه را مورد انتقاد قرار دهد.» چورکین در نشست شورای امنیت، نماینده آمریکا در سازمان ملل را خطاب قرارداد ودرهمین ارتباط با لحنی کنایه‌آمیز گفت: «می‌خواستم از نماینده محترم ایالات متحده بپرسم که آیا آمریکا سلاح‌های کشتار جمعی را پیدا کرده، یا همچنان درجستجوی این سلاح‌هاست؟»

درمقابل، آمریکا این گونه اظهارات را پوچ و بی‌معنی خوانده وازروسیه خواسته است که مسئولیت خشونت و تهاجم علیه گرجستان را به گردن دیگران نگذارد. ديک چينی معاون رياست جمهوری آمريکا روز شنبه درحاشيه يک کنفرانس اقتصادی درايتاليا ،عمليات روسيه در گرجستان را توهينی به معيارها و ضوابط دنيای متمدن ناميد. وی ازکشورهای غربی خواست عليه آنچه اقدامات متکبرانه و رو به افزايش روسيه توصيف کرد، بايستند.

مدودوف روز شنبه در اجلاس شورای دولتی که در کرملین برگزار شد، ادعا كرد همچنان مسلح سازی گرجستان تحت پوشش ارائه کمک های انسان دوستانه به گرجستان ازسوي آمريكا ادامه دارد.اوگفت: "جالب می شد ببینیم که اگرما توسط نیروی دریایی خود به کشورهای حوزه کارائیب که چندی پیش دراثرطوفان آسیب دیده اند، کمک انسان دوستانه ارسال کنیم، آنها (آمريكائي ها) چه احساسی خواهند داشت".مدودوف همچنين گفت :"رویدادها دراوستیای جنوبی نشان دادند که روسیه به هیچ کس اجازه دست درازی به جان و عزت اتباع خود را نمی دهد وروسیه کشوری است که درآینده آن را بحساب خواهند آورد". رئیس جمهورروسيه كه سعي در توجيه باقي ماندن اين كشور در گرجستان ژس از امضاي قرار دادآتش بس داشت  گفت: "هیچ کشوری در جهان تحمل نمی کند که اتباع آن را بکشند. روسیه متعهد به نجات جان مردم خود وایستادگی بر حق وعدالت است". درعین حال رئیس جمهور روسیه تاکید کرد که روسیه به بازسازي اوستیای جنوبی پس ازتهاجم گرجستان کمک می کند. شايد همين سخنان اوستياي جنوبي را ترغيب كرد كه رسما خواهان الحاق به روسيه ويكي شدن با اوستياي شمالي بشوند.مدودوف تصریح کرد که اعمال فشارسیاسی برروسیه نتیجه ای نخواهد داشت و گفت: "سعی دارند ما را تحت فشار سیاسی قرار دهند، ما به این عادت نخواهیم کرد، اما آنها هیچ کاری نمی توانند بکنند".

اما او به خوبي مي داند روسيه در جايگاهي نيست كه در بلند مدت بتواند در برابر فشاراقتصادي امريكا و متحدانش مقاومت كندشايد به همين دليل  مدودوف در ادامه سخنانش افزود: "رویارویی، انتخاب ما نیست. ما آمادگی برای توسعه روابط برابروحسن همسایگی براساس تحقق اصول مندرج درقوانین بین الملل را تایید می کنیم". روسيه براي اينكه بتواند عقب ماندگي هاي دو دهه گذشته خود را جبراين كند هنوز به سرمايه گذاري غرب نياز دارد به همين دليل مدودوف مي داند كه نبايد تهديد هاي روسيه به ان اندازه افزايش يابد كه ديگر نتوانند مساله را فيصله دهند. دقيقا به همين دليل لحن سخنان خود را در ادامه تغيير مي دهد و تاكيد مي كند:

"ما تهاجم نظامی رامتوقف کردیم، برمنافع خود ایستادگی کردیم و این گام های مصمم را میلیون ها نفردرخارج ازکشورارج نهادند. علی رغم این که بسیاری ازکشورها ازمحکوم کردم رژیم گرجستان طفره رفتند، صدای آنانی که اقدامات ما را ارج نهادند، برای ما مهم خواهد بود". وی افزود: "ما به این جنگ نیازی نداشتیم، بلکه تحمیل شد".

آمريكا هم مي داند غرب به همكاري با روسيه نياز دارد وبه خوبي درك مي كند كه ادامه سياست تحقيرروسيه اين كشور را به تقويت مناسبات خود با كشورهاي منتقد سياستهاي يكجانبه گرايي آمريكا تشويق مي كند . به همين دليل كاخ سفيد در بيان تهديد هاي بيشتر عليه روسيه ازخود خويشتن داري بيشتري نشان داد زيرا اگر قرار باشد روسيه بارديگر رهبري كشورهاي منتقد امريكا را به عهده بگيرد برخلاف دوران شوروي ،اينبار با متحدان جدي همراه خواهد شد كه هيچ شباهتي با متحدان بلوك شرق سابق ندارند بلكه درست برعكس امروز كشورهاي مخالف آمريكا با اتخاذ سياست مستقل خود حتي توانسته اند با نخبگان سياسي منتقد آمريكا همصدا شوند.

جمع بندي و نتيجه گيري

براي ايران بسياراهميت دارد كه درك صحيحي از تحولات جاري در مناسبات روسيه و آمريكا درمقطع كنوني داشته باشد اين تحولات به همان اندازه كه پيچيده است برمنافع ايران تاثيرگذاراست.بيان اين ديدگاه كه ايران بايد ازفرصت بوجود آمده نهايت استفاده را ببرد كارچندان دشواري نيست؛سئوال مهم دراين است كه ايران چگونه مي تواند از اين فضا استفاده كند؟براي پاسخ به اين سئوال دشوار چند نكته را بايد درنظر گرفت  :

1- نه امريكا و نه روسيه مايل به گسترش تعارضات بين خود نيستند روسيه فقط تا انجا پيش مي رود كه به غرب نشان دهد ظرفيت تحمل پذيري اش به سرامده و ديگر نمي تواند تنها نظاره گر سياستهاي آمريكا در حوزه منافع امنيتي خود باشد . آمريكا هم در تقابل با روسيه تا انجا پيش مي رود كه مسكو بطوركلي به صف مخالفان آمريكا نپيوندد اين مساله براي آمريكا درتحولات پس ازانتخاب رئيس جمهوري جديد اين كشوردر آبان ماه آينده بيشتراهميت دارد.

2-  روسيه ازلحاظ نظامي واقتصادي درسه دهه اخيرفاصله زيادي با آمريكا پيدا كرده است بنابراين فرض شكل گرفتن جنگ سرد جديد درمناسبات امريكا وروسيه منطبق با واقعيتهاي موجود نيست.آنچه كه روي داده افزايش تنش درمناسبات دوطرف براي كوتاه مدت است . به همين دليل بايد سطح توقع خود را تا همين اندازه تنظيم كنيم .

3- ايران براي آنكه بتواند از فضاي موجود استفاده كند بايد مناسبات متوازني با هر دو طرف داشته باشد . زيرا نه روسيه در موقعيتي است كه ايران تمام تخم مرغ هاي خود را داخل سبد اين كشور بگذارد ونه غرب به ايران امكان مي دهد كه بتواند از فضای بوجود آمده به نفع خود برخوردارشود. بنابراين داشتن مناسبات معقول و مبتني برمنافع ملي با هردوطرف بصورت هم زمان مورد نياز است . اگردرگذشته ايران براساس سياست موازنه منفي كارخود را دنبال مي كرد شرايط كنوني اقتضا مي كند سياست موازنه مثبت را در پيش بگيرد.