مروری بر فعالیت های سیاسی اسلام کریم اف 

- اطلاعات پایه در باره ازبکستان

ازبکستان کشوری محصور در خشکی و با قزاقستان، قیرقیزستان، تاجیکستان، افغانستان و ترکمنستان همسایه است، پایتخت این کشور تاشکند است و جمعیت آن  اکثرا مسلمان و از نژاد ازبک در حدود سی میلیون نفر برآورد می شود.

 ازبكستان ، از قدرت نظامي بالايي درآسیای میانه  بهره مند است. وجود بخشي از جاده تاريخي ابريشم و مناطق و شهرهاي تاريخي و باستاني زياد ازجمله سمرقند و بخارا اين كشور را از نظر فرهنگي و تجاري در جايگاه ويژه در آسياي مركزي قرار داده است.

ازبكستان يكي از بزرگترين توليدكنندگان پنبه در جهان و داراي منابع طبيعي غني نفت، گاز و طلا است. مساحت آن ‪ ۴۰۰ هزار و ‪۴۴۷كيلومتر مربع است. دين رسمي ازبكستان اسلام و زبان اكثريت مردم اين كشوربه ترتيب ازبكي تاجيكي و روسي است.

صادرات عمده ازبكستان، پنبه، طلا، گاز طبيعي، كود معدني، فلزات، منسوجات و ماشين آلات بوده و سرانه درآمد ناخالص ملي آن ‪ ۵۱۰دلار است . به رغم اينكه ازبكستان غني از گاز و پنبه است اما از زمان استقلال از شوروي در سال 1991 در شكوفا شدن از منظر‌هاي مختلف ناكام بوده‌ است.

2- کارنامه سیاسی اسلام کریم اف

كريم‌اف در 30 جون 1938 از پدری تاجیک و مادری ازبک در شهر تاریخی سمرقند به دنیا آمد و دررشته اقتصاد تحصيلات عالي را طي كرد. وي درزمان شوروي سابق مسووليت‌هاي زيادي ازجمله وزارت دارايي ورياست كميته مركزي حزب كمونيست ازبكستان را برعهده داشت.اگربخواهیم بصورت دقیق تردر باره عملکرد او دررهبری ازبکستان قضاوت کنیم باید گفت اواز23 جون 1989 یعنی دوسال قبل از فروپاشی شوروی زمانی که به عنوان دبیر اول حزب کمونیست انتخاب شد ، زمام امور ازبکستان را در دست گرفت . سپس او موفق شد در 24 مارس 1990 به عنوان رئیس جمهوری ازبکستان از سوی پارلمان این جمهوری انتخاب شود . پس از اعلام استقلال ازبکستان در 31 آگوست 1991 کریم اف موفق شد در نخستین انتخابات ریاست جمهوری در 29 دسامبر 1991 به عنوان اولین رئیس جمهور  نام خود را در تاریخ پس از استقلال این کشور ثبت کند. با آنکه قرار بود پنج سال پس از ان برای باردوم در انتخابات شرکت کند،تحت شرایط ویژه ان زمان تصمیم گرفت با برگزاری همه پرسی در مارس 1995  مدت ریاست جمهوری خود را تا سال 2000 تمدید کند .در ژانویه سال دو هزار مجددا برای دومین بار درانتخابات پیروز شد. اما اینبارهم تنها پس از دو سال با اصلاح قانون اساسی درسال 2002  دوره ریاست جمهوری را از پنج سال به هفت سال افزایش داد . بدین ترتیب توانست تا سال 2007 به ریاست جمهوری خود ادامه دهد .  با انکه انتظار می رفت بخاطر آنکه دو بار ریاست جمهوری ازبکستان را برعهده گرفته بود ، جای خود را به سایر نخبگان این کشور بدهد اما با انجام اصلاحات قانون اساسی توانست در 22 دسامبر2007 برای سومین بار پیاپی درانتخابات ریاست جمهوری ازبکستان برنده شود.

اقای کریم اف برای چهارمین بار و در واقع آخرین بار در 29 مارس 2015 توانست در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شود. در همه این چهار دوره در عمل هیچ کاندیدای رقیب جدی نداشت و تنها از طریق حمایت حزبی و برگزاری همه پرسی های متعدد اصلاح قانون اساسی ریاست جمهوری خود را تا 27 سال ادامه دهد. كريم‌اف به اين موضوع شهرت دارد كه حتي به گروهي اندك از مخالفانش نيز اجازه نمي‌دهد اعتراض كنند.

مهم ترین بحران دوره حکومتی 27ساله کریم اف در سیزده ماه می 2005 شکل گرفت که در جریان تظاهرات مردم شهر جنوبی اندیجان این کشور  به گفته مسئولین ازبکستان درحدود 190 نفر کشته شدند.اما منابع دیگر شمار قربانیان عملیات ارتش دراندیجان  را به مراتب بیشتر دانسته اند. سرکوب تظاهرات اندیجان با واکنش انتقادآمیز کشورهای غربی از جمله ایالات متحده مواجه شد و در نتیجه، اسلام کریم اف، که تا آن زمان سیاستی متمایل به غرب را دنبال می کرد، روابط دولت خود با این کشورها را محدود کرد و در مقابل، روابط با روسیه و چین را گسترش داد به نحوی که درحال حاضراز این کشور به عنوان یکی از متحدان اصلی روسیه در آسیای مرکزی یاد می شود.  آقای کریم اف همواره تاکید داشت که ازبکستان را به سوی جامعه ای آزاد و مرفه هدایت کرده است اما ناظران بین المللی همیشه آنچه را که محدودیت آزادی های اساسی در این کشور خوانده اند مورد انتقاد قرار داده اند.

اتحاديه اروپا از اکتبر سال 2005 صدور تسليحات به ازبکستان را قدغن کرد و همچنين از صدور ويزا برای برخی مقامات خاص ازبک خودداری نمود. اين تصميمات به دليل مخالفت ازبکستان با دادن اجازه تحقيقات مستقل درباره ناآرامی های انديجان اتخاذ. نگاره هدايتوا، رهبر يکی از احزاب موسوم به "ائتلاف ازبکستان آفتابی" که مخالفين ازبکستان را در يکجا گرد آورده، گفت که تصميم تحريم ازبکستان موجب دلگرمی مخالفين دولت ازبکستان شده است.وی افزود که ندادن ويزا به برخی ازمقامات ازبک موجب سرافکندگی آنان شده و جهانيان دریافتند که در ازبکستان همه چيز عادی نيست. درواکنش به این موضع گیری  تلويزيون دولتی ازبکستان از خانم هدايتوا، به عنوان کسی که ايجاد دردسر می کند انتقاد شدید کرد.ائتلاف ازبکستان آفتابی"، ائتلاف گروه ها و بازرگانان مخالف دولت است که خواهان اقتصاد مبتنی بربازار آزاد در ازبکستان هستند، جايی که اقتصاد هنوز در کنترل مقامات دولتی است

در توجیه سیاست های بسته سالهای گذشته ، اقای کریم اف گفته بود که محدودیت های موجود برای جلوگیری از نفوذ و به قدرت رسیدن تندروهای اسلامگرا ضرورت داشته است.این درحالی است که اکثر منابع روسی ، آمریکایی ها را به سازمان دهی انقلاب رنگی علیه کریم اف متهم می کنند .

مخالفان آقای کریم اف معتقدند حضور پیاپی اسلام کریم اف درچهاردوره انتخابات ریاست جمهوری ، مغایربا اصول قانون اساسی ازبکستان است.چرا که مطابق قانون اساسی هرفردی تنها دودوره پیاپی حق تصدی پست ریاست جمهوری و شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را دارد. مقامهای دولتی و مجریان قانون اساسی ازبکستان شرکت مکرر اقای کریم اف در انتخابات را چنین توجیه می کردند که  بموجب اصلاحات انجام شده در قانون اساسی درهمه پرسی سال 2000  ، اسلام کریم اف ازسال آن سال  ،تنها یکدوره تصدی ریاست جمهوری ازبکستان را بعهده داشت بنابریان در انتخابات سال 2015 هم شرکت کرد . البته تمدید دوره ریاست جمهوری او نیز خود داستان دیگری دارد.

کریم اف  از سوي حزب ليبرال دموكراتيك ازبكستان حمایت می شد  كه در سال 2007 توسط خود كريم اف تأسيس شد. این حزب اكثريت كرسي هاي پارلمان ازبکستان را دراختیاردارد. و در انتخابات پارلمانی سال 2015 نیز برنده شد.

ازبکستان پس از درگذشت  کریم اف مسیر دشواری را برای حرکت رو به جلو در پیش دارد . زیرا  برای خروج ازبکستان از وضعیت بد اقتصادی که ناکارآمدی و رشوه خواری در ان بیداد می کند این کشور نیاز به سرمایه گذاری خارجی و جذب نخبگان فراری از کشور را دارد . در این مسیر ازبکستان می تواند با انجام اصلاحات لازم زمینه را برای باز شدن مناسبات اقتصادی با سایر کشورها فراهم کند این بدان معنا نیست که ازبکستان بار دیگر به دامن غرب پناه ببرد .

ازبکستان در سال های پیش رو می تواند با اتخاذ موازنه مثبت با روسیه و غرب به گونه ای عمل کند که از وابستگی شدید به هر دو طرف بکاهد ودر عین حال با ایجاد امیدواری برای سرمایه گذاران داخلی ازمدل اقتصادیی پیروی کند که رشد اقتصادی و توسعه همه جانبه را برای این کشور به ارمغان اورد . بطور قطع راه حل آن تقلید کور کورانه از توصیه های صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نیست . بلکه باید با بومی سازی برنامه های توسعه اقتصادی متناسب با نیازهای واقعی  اقتصاد ازبکستان ،توسط مدیران کارامد به مورد اجرا گذارده شود . اما این مهم تحقق نمی یابد مگر آنکه اصلاحات سیاسی لازم در سال های آینده به تدریج اجرا شود. شعار توسعه اقتصادی منهای توسعه سیاسی در چند سال گذشته به شکست انجامیده و در شرایط بین المللی امروز جهان زمینه مناسبی برای موفقیت ندارد.

جانشین کریم اف این امکان راهم دارد تا ازهم اکنون با تجدید نظر در سیاست خارجی خود راه را برای همکاری های جدید با کشورهایی که به هر دلیل با اقای کریم اف مشکل داشتند باز کنند.

گروه های افراطی و تروریست های تکفیری  ازبکستان و موضوع بازگشت انها از سوریه و عراق  به این کشور مهم ترین دغدغه رئیس جمهور آینده ازبکستان خواهد بود. ازبکستان می تواند از طریق همکاری با ایران و روسیه از یکسو به مبارزه واقعی علیه افراط گرایی دست بزند. از سوی دیگر این امکان را برای گروهای های اسلامی  میانه رو در ازبکستان  فراهم سازند تا مانع جذب جوانان این کشور توسط گروه های افراطی شوند. به خوبی می توانند مانع گسترش نفوذ گروههای وهابی و طرفدار القاعده وجنبش مبارزه مسلحانه بشوند جانشین آقای کریم اف نباید اشتباه راهبردی اورا در برخورد یکسال با همه گروه های اسلامی در این کشور تکرار کند  آنها می توانند از طریق  نزدیک شدن به جریان فکری مسلمانان  میانه رو در دره فرغانه مانع عمیق تر شدن شکاف موجود در روابط دولت با اسلام گرایانی شوند که اعتقادی به مبارزه مسلحانه وسرنگونی دولت ندارند اما مایل هستند بتوانند به تبلیغات سالم دینی و اسلامی خود بدون مداخله دولت ادامه دهند .

جمع بندی بحث

کلام آخر آنکه ازبکستان 25 سال پس از استقلال هنوز نتوانسته است مسیر مورد دلخواه خود را مستقل از روسیه و غرب انتخاب کند . گرایش به نوعی اقتدار گرایی توام با ناسیونالیسم ازبکی ، این کشور را حتی با همسایگان خود ازجمله تاجیکستان با مشکلات جدی روبرو کرده است .به نظر می رسد زمان تجدید نظر در این سیاست هم فرا رسیده است . ازبکستان برای انکه بتواند به هویت واقعی خود باز گردد قبل ازهرچیز می تواند سیاست جدیدی را درپیش بگیرد که مناسبات این کشور را با همسایگان و کشورهایی منطقه بهبود بخشد در نتیجه امکان نقش آفرینی منطقه ای این کشور افزایش می یابد بدون آنکه لازم باشد مانند گذشته دور نقش کارگذار مسکو را در منطقه ایفا کند.