علاوه بر این برجام ایران از بدترین محاصره تاریخ اقتصادی خود، خارج کرد . با وجود انکه هنوز تحریم ها بطور کامل لغو نشده است . اما بطور قطع برجام موجب شد ایران بتواند بار دیگر به بازارهای بین المللی تا حدودی دسترسی پیدا کند و این روند روز به روز گسترش بیشتری پیدا می کند.

غنی سازی درایران اگرچه محدود شد اما با قدرت و قوت پیش می رود و در 15 سال آینده بصورت کمی و کیفی رشد قابل توجهی را در سایه همکاری های بین المللی تجربه خواهد کرد.

توافق هسته ای نتیجه بخش بود زیرا ظرفیت هسته ای ایران ازمسیر مخفی خارج کرده و بصورت علنی وشفاف سبب این اطمینان خاطرشد که ایران میتواند ازطریق حرکت به سمت گسترش فناوری  هسته ای درسایرعلوم مرتبط با آن پیشرفت کند وبه سرعت درمسیردستیابی به صنعت صلح آمیزهسته ای حرکت  نماید. البته روشن است که 15 سال برای این حرکت محدودیت ها و کنترلهای بیشتری را می پذیرد.

2- سطح منطقه ای

توافق هسته ای ایران با شش قدرت جهانی به اضافه اتحادیه اروپایی به اعتراف دوستان و دشمنان ایران جایگاه مننطقه ای ایران را افزایش داد. به همین دلیل رژیم تل آویو و همچنین عربستان که هر دو مخالف توافق بودند به هم نزدیک شدند و با تمام امکانات خود برای اجراء نشدن برجام بسیج شده اند.

با وجود آنکه آمریکا و متحدانش انتظارداشتند ایران بعد از برجام حمایت خود را از گروههای مقاومت  در منطقه کاهش دهد . اما نه تنها چنین نشد بلکه ایران با اقتدار بیشتر امروز توانسته است به سمت یک حرکت جدید در سطح منطقه آسیای غربی پیش برود . این حرکت در سوریه ، یمن ، عراق و لبنان کاملا قابل درک برای طرف مقابل است . به همین دلیل آنها در تحلیل های خود مرتبا تاکید می کنند ایران نباید بتواند از بازگشت اموال بلوکه شده خود در مسیر کمک به نیروهای مقاومت که تامین کننده امنیت ملی ایران در خارج مرزهایش هستند، بهره برداری کند.

اسرائیل درمقایسه با یک سال گذشته درخصوص تحرکات ایران بسیار ساکت تر شده است. اما شاهد آن هستیم که عربستان سعودی و حکومتهای حوزه خلیج فارس به شدت صدای خود را بلند کردند. هر دو طرف امیدوارند رئیس جمهوری آینده  آمریکا که  به احتمال زیاد هیلاری کلینتون است بتواند سیاست های تند تری را علیه ایران اتخاذ کند.

 با وجود آنکه نگرانی هایی درباره تشدید تنشهای مذهبی  بین ایران و عربستان سعودی وجود دارد. با این اوصاف، می بینیم که توافق هسته ای تا حدود زیادی  توانسته است بین دشمنان منطقه ای ایران با آمریکا اختلاف ایجاد کند. این روند حتی با روی کار آمدن تیم کلینتون در بهمن ماه امسال  نیز ادامه پیدا خواهد کرد.

در حقیقت برجام اتحاد نامقدسی را که بین آمریکا و متحدان منطقه ای و بین المللی اش علیه ایران بوجود آمده بود برهم زد و موجب شد که حداقل در کوتاه مدت اختلاف های جدی بین واشنگتن و تلآویو از یکسو  و از سوی دیگر بین واشنگتن و ریاض بوجود آورد.

تیم حاضر در کاخ سفید هم اکنون به صورت جدی به اجرای توافق هسته ای توجه دارد. اگرچه در بین سیاسیون این نگرانی مطرح می شود که با روی کارآمدن رئیس جمهور جدید در ایالات متحده، اولویتهای جدیدی هم مطرح گردد  و وزیر امور خارجه جدید نیز با اولویت و رویکردی متفاوت به برجام و رابطه با ایران  نگاه خواهد کرد. در نتیجه  احتمال دارد رئیس جمهوری آینده یا بطور کلی برجام را کنار زند و یا با ایجاد موانع جدی برای اجرای آن مشکل آفرینی کند.

دراین مورد باید گفت برجام با تصویب شورای امنیت به یک سند بین المللی تبدیل شده است و بنابراین در اینده رئیس جمهور آمریکا حتی اگر هم بخواهد نمی تواند به راحتی برجام را کنار بگذارد. زیرا باید بابت آن هزینه سنگینی پرداخت کند. چراکه دیگر بهانه های گذشته برای همراه کردن  اتحادیه اروپا ، ژاپن ، کره جنوبی و هند با سیاست های یکطرفه واشنگتن علیه ایران،  دیگر وجود ندارد.

متقاعد کردن دیگران برای همراهی با آمریکا در ضدیت با برجام در شرایطی که آژانس بین المللی انرژی هسته ای تائید می کند که ایران همه تعهداتِ پذیرفته شده در برجام را به مورد اجراء گذاشته است در مل اگر نگوئیم غیر ممکن ، حداقل می توان پذیرفت دشوار خواهد بود.

3- سطح بین المللی

توافق جامع هسته ای ایران با گروه موسوم به گروه 1+5 فضای بین المللی را برای ایران تغییر داد. این تغییر فضا از یکسو موجب کاهش های هزینه های مادی و معنوی ایران در برخورد با قدرتهای موثر جهانی شد و از سوی دیگر دوستان ایران را به ادامه نقش آفرینی موثر ایران در عرصه جهانی امیدوار ساخت . زیرا تحت تاثیر جوسازی های خبری و پرونده سازی هایی که علیه ایران شده بود و نیز بخاطر اعمال تحریم های بی سابقه و ناجوانمردانه علیه ایران که در طول تاریخ بینظیر بود ، در مجموع وضعیتی را برای ایران بوجود آورد که ایران حتی نمی توانست درآمد های ارزی ناشی از فروش کالاها و خدمات خود را از طریق شبکه بانکی به ایران منتقل کند . در نتیجه نوعی محاصره اقتصادی برای ایران تدارک دیده شده بود که اگر این روند پیش می رفت ایران مجبور بود برای دور زدن تحریم ها هزینه های بازهم بیشتری بپردازد . در نتیجه نمی توانست به متحدان منطقه ای خود نیز کمک کند. بطور قطع در این موقعیت وضعیت ایران بعد از برجام قابل مقایسه با پیش از آن نیست.

چرا که برجام درعمل نه تنها به این محاصره اقتصادی ایران پایان داد ، بلکه زمینه را برای ایجاد همکاری های جدید بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اروپایی ، ژاپن ، هند ، کره جنوبی و استرالیا فراهم ساخت.

درنتیجه ایران با انکه هنوز گشایش محسوسی درمبادلات خود با این کشورها مشاهده نمی کند ، اما بدون شک دورنمای آینده برای ارتقاء همکاری های بین المللی ایران با وجود همه کاستی ها و کارشکنی های اسرائیل وعربستان ، روشن و رو به جلو است .

آمریکا مایل است با ایران در باره موضوع های منطقه ای از جمله آینده سوریه و عراق و مشخصا مبارزه علیه داعش وارد مذاکره شود . اما طرف ایرانی بدلیل بد عهدی های آمریکا دراجرای توافق برجام ، ازهر گونه همکاری در موضوع های منطقه ای خود داری می کند .

جمع بندی بحث:

توافق برجام، مسیر بی برگشتی برای هردو طرف محسوب می شود. هرچه بیشتر از زمان اجرای این توافق می گذرد ، شانس موفقیت آن بیشتر خواهد شد. البته مشکلات برجام کم نیست اما راه حل جایگزینی برای آن وجود ندارد. به همین دلیل به نظر می رسد تلاش دو طرف بر آن است که موانع موجود را به تدریج ازسر راه خود بردارند .

یکی از مشکلات اجرای برجام ناشی از کاستی ها است  که در متن برجام و پیوست های آن وجوددارد. با وجود آنکه جزئیات زیادی در متن 159 صفحه ای برجام  وجود دارد اما بخاطر آنکه دو طرف سعی می کردند به هر شکل ممکن به  توافقی دست یابند که اگرچه مطلوب آنها نبود اما براساس مقدروات برای هردو طرف قابل قبول بود. در مواردی که باید جزئیات بصورت دقیق مشخص می کردند وارد نشدند. درعمل متن در مورد مسائلی مانند لغو تحریم ها بصورت دقیق و همه جانبه نیست و بنحو آشکاری کشدار و قابل تفسیر است. همین عامل موجب شده تا آمریکایی ها بتوانند با سوء استفاده از متن اهداف خود را در باره ادامه تحریم ها تحت پوشش سایر موضوع ها از جمله ادعای نقض حقوق بشر و حمایت از تروریسم ، به پیش برند.

با این حال ایران و گروه 1+5 ترجیح می دهند بجای کنار گذاشتن کامل برجام ، مشکلات آن را برطرف کنند. زیرا برجام  در نهایت منافع دو طرف را تامین می کند. اگرچه کسانی هم هستند که انتظار دارند برجام همه مشکلات ایران را حل کند. اما واقعیت این است که برجام قرار نبود مشکلات اقتصادی ایران را حل کند برجام فقط به محاصره اقتصادی ایران پایان داد.