روش تحلیل سیاسی

الف)‌عوامل سياسي :

توجه تحليل گر سياسي به عوامل كه موجب بو جود آمدن يك رویداد يا پدپده سياسي شده است.

 مانند تأثيرات ميزان مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری ایران كه عامل مهمي برا ي

تعيين نتايج اين انتخابات به شمار مي رود.

ب) عوامل اقتصادي :

در موارد بسيار زيادي پديده هاي سياسي متأثر از عوامل اقتصادی هستند و يا در اغلب موارد

عوامل اقتصادي تأثير تعيين كننده اي بر تحولات سياسي دارند. به عنوان نمونه عملکرد اقتصادی

خوب يك دولت بدون شك نقش تعيين كننده اي بر پيروزي آن دولت در انتخابات بعدي دارد.حتي

در بعضي از كشور ها نفوذ شرکت هاي بزرگ اقتصادی در ميان سیاستمداران موجب بوجود آمدن

 حركت هاي سياسي مهمي مي شود كه سالهاي سال زندگي مردم آن كشور را تحت تأثير قرار

 مي دهد.

ج )عوامل اجتماعي و فرهنگي:

گاهي تحليل يك پديده سياسي بدون شناخت عوامل اجتماعي و فرهنگي كه موجب ايجاد آن

 پديده شده است و يا تاثيراتي كه عوامل مذكور بر تغييرات يا تحولات آتي پديده سياسي مورد

نظر ما دارد، امكان پذير نخواهد بود . مثلا كساني كه مي خواهند پديده جنگ تحميلي عراق

عليه ايران را تحليل كنند درك سنت عاشورا در فرهنگ ايراني و تاثيرات عميقي كه اين فرهنگ

 در ايجاد انگيزه براي دفاع از ايران در برابر تجاوزر عراق داشته مي تواند به تجزيه صحيح پديده

جنگ كمك كند . همچنانكه شناخت مناسبات ويژه اجتماعي بين قبايل و عشاير موجود در

عراق به تحليل گر سياسي كمك مي كند تا درك واقع بينانه تري براي تجزيه پديده جنگ ميان

ايران و عراق  پيدا كند .

در واقع تحليل گر سياسي بايد سعي كند با شناخت عميق عوامل بوجود آورنده ويا موثر

فرهنگي و اجتماعي بر روي پديده سياسي مورد نظر خود ، از طريق تجزيه انها از يكديگر

نقش ها ،كاركردها وتاثيرات آنها را به مخاطب معرفي كند . تا در نهايت تحليل خود را به

اثبات برساند .

به باور اكثر صاحب نظران ،عوامل اجتماعي و فرهنگي به دليل آنكه نقش بنيادي و عميق در

شكل دهي آرمان ها و خواسته هاي ملتهاي جهان دارند،شناخت آنها و ميزان تاثيراتشان

در تجزيه و تحليل صحيح نقش بسيار بااهميتي دارند. بر اين اساس تحليل گرسياسي با

تجزيه عواملي فرهنگي و اجتماعي ،نشان مي دهد چه مولفه هاي اجتماعي و فرهنگي

 بر كدام تحركات سياسي تاثير گذاشته تا منجر به شكل گيري پديده سياسي مورد بررسي اش

شده است.

د)‌عوامل قومي ، زباني و ملي :

روشن است شناخت اقوام يك كشور و يا زبان هاي متداول در آن كشور مي تواند به ریشه يابي

 بسیاری از اختلاف هاي سياسي در همان كشور ، كمك كند. امروز ه بويژه در كشورهاي توسعه

 نيافته در اکثر كشورهايي كه قوميتهاي مختلف با زبان  هاي گوناگون در كنار هم زندگي مي كنند

 ، يكي از عوامل اساسی بوجود آمدن اختلاف ها كه منجر به درگیری ها و تنش های سياسي

 مي شود ، همين  اختلاف هاي قومی ، عشیره اي  زبانی يا ملي است .

تحليل گر سياسي كه تحولات سال 1994 رواندا را در جهت پي گيري مسائلي كه منجر به كشتار

 ۸00 هزار نفر در اين كشور آفريقايي شد، دنبال مي كند؛ نمي تواند بدون شناخت از اقوام توتسي

 ها و هوتو ها در رواندا، اين تحول تاريخي را تحليل كند . و يا در بررسي دلايل اختلاف هاي كردها

با دولت تركيه نمي توان از اختلاف زباني بين كردها و يا ترك ها در تركيه چشم پوشي كرد .

تحليل گر سياسي براي  تجزيه بحران رواندا به نقش عوامل قومي  توجه مي كند تا بتواندنشان

 دهد چگونه  اين گونه اختلاف ها موجب بروز يكي از بزرگترين فاجعه هاي قرن بیستم شده است.

 همچنان كه در تجزيه بحران در شرق تركيه به اختلاف هاي زباني و قومي بين كردها و تركهاي

تركيه عنايت مي نمايد.

هـ : عوامل نظامي و امنيتي

تحليل گر سياسي براي رسيدن به دلايل وقوع يك پديده سياسي قبل از هر چيز به عوامل موثر

بر آن پديده سياسي به صورت كلان توجه دارد. يكي از اين عوامل مهم مسائل نظامي و امنيتي

كشور محل وقوع آن پديده سياسي است . گاهي موقعيت ژئوپوليتيكي يك كشور موجب توجه

قدرتهاي سلطه گر به آن كشور مي شود و يا در بعضي موارد قدرتهاي خارجي با انگيزه بدست

آوردن حاكميت منطقه سوق الجيشي، در آنجا مداخله نظامي مي كنند. مانند تنگه ي

جبل الطارق در شمال آفريقا كه در واقع نزديك ترين منطقه به جنوب اروپا محسوب مي شود.

 راه آبي درپاي مديترانه را  به اقيانوس اطلس متصل مي سازد . دولت بريتانيا براي بدست آوردن

اين موقعيت حساس نظامي در منطقه با استفاده از زور توانست دولت هاي مراكش و اسپانيا

را از ميدان خارج كند.

در مواردي عوامل امنيتي كه مستقيماً بر منافع ملي يك كشور تأثير دارد موجب مي شوند تا

 تحولات سياسي دريك منطقه شكل بگيردازآنجا كه عوامل امنيتي خود به دسته هاي مختلف

تقسيم مي شوند  و هر كدام تأثيرات خاص خود را دارند برا ي اجتناب از پيچيده شدن مباحث

مطرح شده در اينجا تنها به اشاره كلي نقش عوامل نظامي و امنيتي در تجزيه  پديده هاي

سياسي بسنده مي كنيم تا در مباحث سطوح بالاتر اين موضوع مهم بیشتر شکافته شود.

و: عوامل تاريخي :

مطالعه تاريخ و تحولات بين المللي ، منطقه اي و ملي به تحليل گرسياسي كمك مي كند

تا اطلاعات بسيار مفيدي درباره ريشه يابي تحولات سياسي درهر منطقه از جهان داشته باشد .

يكي از روش هاي متداول برا ي تجزيه پديده هاي سياسي توجه به سابقه تاريخي آن پديده

سياسي است . زيرا هيچ تحولي بدون آنكه پيش از آن بستر سازي هاي لازم براي انجام آن

 تحول بوجود آمده باشد،ايجاد        نمي شود.

بنابراين تحليل گر سياسي مي تواند در كنار ساير عوامل موثر در شكل گيري يك پديده سياسي

 به منظور تجزيه آن پديده به عامل تاريخي و گذشته آن پديده و كشور محل وقوع آن ، توجه نمايد  . بعنوان نمونه در تحليل اختلاف هاي روس ها با چچني ها و ايجاد بحران در جمهوري خود مختار

 چچنستان كه در نهايت به سركوب وسيع مردم مسلمان اين منطقه منجر شد، نمي توان به

سوابق تاريخي ورود روسيه به منطقه قفقاز از اوايل قرن هفدهم ميلادي توجه نكرد و بايد مبارزات

 بيش از 6 دهه از مسلمانان قفقاز عليه حكومت تزار هاي روس  را در قرن نوزدهم مورد توجه قرار

 داد. تا بتوان دلايل استقلال طلبي در بخشي از  جمهوري هاي مسلمان نشين روسيه را

درمنطقه قفقاز شمالي  بخوبي تحليل كرد.

بنابر آنچه گفته شد در تجزيه يك پديده سياسي بر اثر عوامل موضوعي مي توان متناسب با

موضوع پديده سياسي ، تجزيه را براساس مولفه هاي كلي چون عوامل اقتصادي ، سياسي ،

 فرهنگي ، اجتماعي ، نظامي ، امنيتي و تاريخي ،‌انجام داد . بديهي است تحليل گر سياسي

 نمي تواند ارتباط تنگاتنگي كه بين اين عوامل وجود دارد ناديده بگيرد . اما تحليل گر سياسي

به مرور زمان و با كسب تجربه بيشتر ياد مي گيرد كه در تجزيه پديده هاي سياسي به كدام يك

 از اين عوامل بيشتر توجه كند. چرا كه معمولاً‌ در مورد كليه پديده هاي سياسي اين عوامل

 مي توانند بصورت كلي مورد توجه قرار گيرند اما براساس شم سياسي تحليل گر و تجربه اي

كه آموخته است متناسب با موضوع پديده سياسي مورد تحليل ،‌بعضي از اين عوامل عمده

مي شوند و به بعضي از آنها كمتر توجه مي گردد و حتي ممكن است بدليل اجتناب از اطاله

كلام بعضي از اين عوامل اساساً ناديده گرفته شوند. ولي به هر حال تحليل گر سياسي زماني

 موفق تر است كه با استفاده از اطلاعات جامعي كه از قبل اندوخته و يا كسب مي كند بتواند

نگاه جامع تري را به مخاطب خود القاء كند.

5- 3 -6 تجزيه براساس روش تركيبي

متداول ترين روش در تجزيه پديده هاي سياسي كه اكثر تحليل گران با تجربه نيز ازآن استفاده

مي كنند ، تجربه براساس روش تركيبي است .

در اين  روش تحليل گر سياسي با استفاده از مجموع روش هاي چهارگانه قبلي كه توضيح

داده شده مي كوشد پديده سياسي مورد نظر خود را تجزيه كند. در واقع براي ساده تر شدن

درك مفهوم تجزيه پديده سياسي روش تركيبي را به چهار روش ساده تر تقسيم  كرديم تا

بتوانيم درك روشن تر از اين موضوع پيچيده روش تحليل سياسي داشته باشيم . براين اساس

 مي توان گفت اصل تجزيه پديده سياسي باروش تركيبي انجام مي شود كه مي تواند مراحل

چهارگانه ذيل را داشته باشد.

مرحله اوِّل :

شناسايي معرفي عوامل بوجود آورنده يك پديده سياسي و تجزيه آنهابه عوامل دروني يا

عوامل بيروني .

مرحله دوّم :

شناسايي و معرفي عوامل تأثير گذار بر پديده سياسي مورد نظر و تجزيه آن عوامل متناسب

با ميزان تأثير گذاري آنها.

مرحله سوّم :

شناسايي و معرفي ساختارحاكم بر پديده سياسي مورد نظر و تأثيرات آن.

مرحله چهارم :

شناخت عوامل موضوعي موثر در ايجاد يك پديده سياسي از جمله عوامل سياسي اقتصادي،

اجتماعي ، فرهنگي ، نظامي امنيتي و تاريخي .

توجه به ترتيب مراحل چهارگانه مذكور اهميت اساسي دارد يعني تحليل گر سياسي براي آنكه

 بتواند با استفاده از روش تركيبي ، تجزيه يك پديده سياسي را ساده تر و دقيق تر انجام دهد

لازم است ابتدا از مرحله اوّل شروع كند و در نهايت به مرحله چهارم برسد.همانطور كه گفته شد

اين مراحل براساس تجربه بدست آمده اند و تأكيد بر آنها صرفاً جنبه آموزشي دارد . يعني اگر

كسي در تحليل خود بخواهد ار روش تجزيه استفاده كند ناچار است يكي از روش هاي پيش

گفته را بپذيرد مگر آنكه به روش جديدي رسیده باشد كه قبلاً تجربه نشده باشد .

در هر حال در بحث تجزيه مراحل مهم ذيل در هر تحليلي مي تواند مفيد باشد.

الف: توجه به عوامل بوجود آورنده پديده سياسي مورد نظر و تجزيه آن به عوامل دروني و عوامل

 بيروني.

ب: شناسايي و معرفي عوامل دروني و تقسيم آنها بر اساس ميزان تأثيرگذاري و تأثير پذيري

آنها از ساير پديده ها به عنوان عوامل اصلي (‌ميزان تأثير بالا )‌و عوامل فرعي (‌باميزان تأثير پايين) .

ج:‌كشف ارتباطات بين اجزاء تشكيل دهنده يك پديده به همراه درك و شناساندن ارتباطات يك

پديده سياسي با ساير پديده هاي سياسي مرتبط از لحاظ موضوع.

د: شناسايي و معرفي عوامل بيروني و تقسيم آنها براساس ميزان تأثير گذاري آنها بر پديده

سياسي مورد نظر و تقسيم آنها بر عوامل اصلي و فرعي.

در نهايت بايد گفت استفاده از روش تركيبي مستلزم تجربه و تخصص لازم براي تجزيه صحيح پديده

 هاي سياسي است به همين دليل به كساني كه در آغاز راه آموزش تحليل سياسي هستند

 پيشنهادي شود ابتدا از روش هاي اوّل و دوّم استفاده كنند پس از آنكه بر اندوخته هاي اطلاعاتي

 و تاريخي خود افزودند از روش هاي سوّم و چهارم و در نهايت پس از حداقل يكسال تجربه در

اين كار از روش تركيبي استفاده نمايند.

4- 6 چكيده بحث گام پنجم

1- تجزيه يكي از اركان فرعي هر تحليل سياسي است كه اگر درست انجام شود مي تواند نقش

تعيين  كننده اي درجهت حل مسأله داشته باشد.

2-تجزيه به معناي شناخت و تقسيم عوامل تشكيل دهنده ، و تأثير گذار بر يك پديده سياسي

برا ي معرفي دقيق تر آن برا ي مخاطب به شمار مي رود.

3-     پديده هاي سياسي به پديده هاي ساده و پيچيده تقسيم مي شوند .معمولاً پديده هاي

 نياز به تجزيه شدن دارند تا بتوان درك بهتري از آنها را منتقل كرد.

4-     براي استفاده صحيح از روش تجزيه پديده هاي سياسي اولاً بايد به موضوع آن پديده توجه

كرد و ثانياً متناسب با موضوع آن پديده از روشهاي پنجگانه متداول استفاده شود.

5-     يكي از روشهاي مهم برا ي تجزيه پديده هاي سياسي، تقسيم آنها براساس عوامل

بيروني و عوامل دروني است كه هر كدام از آنها مي توانند براساس ميزان تأثير گذاري كه

دارند به عوامل اصلي و عوامل فرعي تقسيم شوند.

6-     يكي ديگر از روشهاي تجزيه استفاده از عوامل ساختاري و شناخت اين عوامل و ميراث

 تأثير گذاري آنها ير پديده سياسي مورد نظر است.

7-     توجه به تقسيمات موضوعي مانند سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي ، اجتماعي، نظامي،

امنيتي و تاريخي در موضوع تجزيه يك پديده سياسي مي تواند كمك موثري برا ي تحليل گر

سياسي باشد .اين روش نياز به اطلاعات جامع در مورد محل وقوع يك رويداد دارد.

8-     روش تركيبي كه در واقع تركيبي از چهار روش متداول برا ي تجزيه پديده هاي سياسي

 است كامل ترين روش براي دستيابي به نتايج منطقي يك تجزيه و تحليل به شمار مي رود.

اما به هر حال پيچيده ترين روش نيز محسوب مي شود .

اكنون برای آنكه بتوانيد ارزيابي دقيق تري درباره آنچه كه در اين گام آموخته ايد ، داشته باشيم.             به سوالات زير پاسخ دهيد.

سوال اوّل

درچه زماني تحليل گر سياسي براي ارائه تحليل خود ، پديده سياسي مورد نظر را تجزيه مي كند؟

سوال دوّم

اهميت و تأثير تجزيه پديده سياسي در تحليل چيست؟

سوال سوم

چه تفاوتي ميان تجزيه براساس روش عوامل موثر با روش تجزيه براساس عوامل بوجود آورنده ،

پديده سياسي ، است؟

سوال چهارم

تقسيم براساس عوامل بيروني و دروني چه ارتباط منطقي با تقسيم براساس عوامل اصلي و

فرعي دارد؟

سوال پنجم

چرا توجه به ساختار حاكم بر محل وقوع يك پديده سياسي در تحليل آن پديده موثر است و

اصولاً شناخت سياستهاي حاكم بريك كشور يا يك سازمان چه تأثيري برتحليل پديده مورد

نظر دارد؟

سوال ششم :

پديده سياسي مورد نظر ما داراي چه مشخصاتي بايد باشد تا ما از روش تجزيه براساس

موضوع هاي سياسي ، نظامي ، امنيتي ، اقتصادي، و غيره استفاده كنيم؟

سوال هفتم :

استفاده از روش تركيبي در كدام شرايط براي تجزيه پديده هاي سياسي مفيد است؟ آيا اين

روش به تنهايي مي تواند جايگزين روشهاي چهارگانه باشد؟ چرا؟

سوال هشتم :

چگونه مي توان عوامل دروني را از عوامل بيروني باز شناسايي كرد به عبارت ديگر معياربراي

شناسايي عوامل بيرون يا درون چيست؟

سوال نهم :

ارتباطات ميان اجزا تشكيل دهنده يك پديده سياسي را چگونه مي توان كشف كرد؟

سوال دهم :

پديده هاي سياسي برروي يكديگر تأثير دارند آيا اين تأثير بر عوامل تشكيل دهنده يك پديده است

يا تأثير بطور كلي وجود دارد و نمي توان آنرا تجزيه كرد؟به عبارت دقيق تر اجزا تشكيل دهنده

پديده هاي سياسي بريكديگر تأثير مي گذارند و يا هر پديده سياسي بطور كلي بر پديده

سياسي ديگر تأثير دارد و تفكيك آن امكان پذير نيست؟

به منظور بررسي دقيق تر آنچه كه در اين گام گفته شد لازم است تمرين ارائه شده را به صورت

دقيق و موشكافانه انجام دهيد تا در عمل آنچه را كه آموخته ايد به محک تجربه در آوريد.

تمرين مهم :

يك پديده سياسي را به دلخواه خود از موضوع هاي داخلي يا خارجي انتخاب كنيد سپس

تلاش نمائيد به سوالات ذيل براي تجزيه آن پديده سياسي كه انتخاب كرديد ،‌پاسخ مناسب دهيد

1-     عوامل بوجود آورنده و زمينه ساز دروني ( داخلي)‌ پدیده  کدامند؟

2-     پديده سياسي مورد نظر چگونه شکل گرفته است ؟(چگونگی تکوین پدیده مورد نظر است )

3-     عوامل بوجود آورنده و زمينه ساز بيروني ( خارجي)‌براي شكل دادن به آن پديده كدامند؟

براي پاسخ دادن به سوالات  سه گانه فوق تلاش كنيد به  سوابق تاريخي و عوامل

 غير آشكاري كه درنگاه اوّل توجه همه مخاطبان را جلب نمي كند، بيشتر توجه نمائيد.

4-     چه عواملي و به چه ميزان برپديده سياسي مورد نظر ، ثأثير گذار است؟

5-     اجزاء يا عناصر تشكيل دهنده پديده سياسي مورد نظر كدامند؟

در اين مرحله تحليل گر سياسي اگر خوب بتواند اجزاء يك پديده سياسي را بشناسد

به احتمال زياد  مي تواند ارتباط دقيق و منطقي بين آنها را كشف و تحليل كند.

6-     پديده مورد نظر بركدام پديده هاي ديگر موثر است و از كدام يك از پديده هاي بيروني ( خارجي )

 تأثير مي پذيرد ميزان اين تأثيرگذاري و يا ثأثير پذيري چقدر است؟