وزن سنگین اورانیوم در توافق هسته‌ای
جایگاه آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده در مذاکرات
در مذاکرات هسته‌ای، بحث بر سر تولید آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده ایران، به دغدغه اصلی غربی‌ها تبدیل شده بود. آمریکایی‌ها اعتقاد داشتند رآکتور آب سنگین مسیری کاملا مستقیم به‌سمت سلاح هسته‌ای است و ازطریق تولید پلوتونیوم کافی، روشی دراختیار ایران قرار می‌دهد که می‌تواند بسیار سریع‌تر از روش غنی‌سازی به سلاح هسته ای برسد. بر‌همین‌اساس، آنها خواهان تعطیلی تأسیسات هسته‌ای ایران، ازجمله رآکتور اراک بودند که قابلیت استفاده از آب سنگین را داشت.
یکی از محسنات استفاده از آب سنگین در رآکتور‌های هسته‌ای، استفاده‌نکردن از اورانیوم غنی‌شده و همچنین دستیابی به پلوتونیوم است. پلوتونیوم کاربردهای زیادی در صنعت از جمله تولید باتری های اتمی دارد. اما از آنجا که یکی از راههای ساده تر برای رسیدن به بمب اتمی استفاده از پلوتونیوم است که در طبعت موجود نیست بلکه در پسماند سوخت هسته ای بوجود . طرف‌های غربی همواره ایران را به برنامه‌ریزی برای دستیابی به سلاح‌های نامتعارف متهم می‌کنند ، آنها می‌کوشیدند تمامی تأسیسات آب سنگین ایران ازجمله اراک را به‌طورکامل تعطیل کنند.
منع سلاح هسته‌ای مبنای فقهی دارد
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب ۷دی ۱۳۹۵ در ابتدای جلسه درس خارج فقه‌شان، با بیان اینکه تولید و نگهداری سلاح هسته‌ای حرام است . و این موضوع مبانی بسیار مهم فقهی و عقلانی دارد، تأکید کردند: «دشمن همچون دزدی است که قصد تصرف خانه را دارد؛ اما این‌طور وانمود می‌کند که دلیل دشمنی، سلاحی است که صاحب‌خانه برای دفاع در دست دارد و اگر آن سلاح را زمین بگذارد، نزاع تمام می‌شود. بنابراین، تلاش می‌کند با حیله‌گری و استفاده از انواع روش‌ها، ازجمله حرف‌زدن، شوخی‌کردن، خندیدن و تشرزدن، صاحب‌خانه را خلع سلاح کند و به خانه وارد شود».
آیت‌الله خامنه‌ای در فروردین ۱۳۹۰ در پیامی به نخستین کنفرانس بین‌المللی خلع سلاح و عدم‌اشاعه که در تهران
برگزار شد، فرمودند: «به‌اعتقاد ما افزون‌بر سلاح هسته‌ای، دیگر انواع سلاح‌های کشتارجمعی، نظیر سلاح شیمیایی و سلاح میکروبی، نیز تهدیدی جدی علیه بشریت تلقی می‌شوند. ملت ایران که خود قربانی کاربرد سلاح شیمیایی است، بیش از دیگر ملت‌ها خطر تولید و انباشت این گونه سلاح‌ها را حس می‌کند و آماده است همه امکانات خود را در مسیر مقابله با آن قرار دهد. ما کاربرد این سلاح‌ها را حرام و تلاش برای مصونیت‌بخشیدن ابنای بشر از این بلای بزرگ را وظیفه همگان می‌دانیم».
کاهش تعهدات برجامی
برای خاتمه‌دادن دغدغه غربی‌ها، ایران در برجام متعهد شد مقدار مازاد اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین خود را به کشور‌های خارجی بفروشد. ایران در برجام ملزم شد سقف ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده سه ممیز 64 صدم درصد را رعایت کند و مازاد آن را بفروشد یا با اورانیوم طبیعی معاوضه کند. ایران همچنین متعهد شد سقف ذخایر ۱۳۰ تن آب سنگین را رعایت کند و بیشتر از آن را به خارج از کشور بفروشد.
در سالگرد خروج آمریکا از برجام و به‌دلیل عهدشکنی‌های مداوم طرف آمریکایی و اروپایی، دکتر حسن روحانی، رییس‌جمهوری کشورمان، در نشست هیأت‌دولت، از کاهش تعهدات برجامی ایران خبر داد. روحانی ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ اعلام کرد ایران در واکنش به بدعهدی طرف‌های غربی در ارتباطات نفتی و بانکی خود با کشورمان، مازاد آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده خود را خلاف نص برجام، به بیرون نخواهد فروخت. این اقدام مهم و غیرمترقبه از نگاه غربی‌ها زمان دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای را کاهش خواهد داد؛ امری که دقیقا خلاف نیت و انگیزه اصلی آنها در نشستن پای میز مذاکره با ایران در جریان برجام بود.
برای فهم بهتر تفاوت میان آب سنگین و اورانیوم غنی‌شده و موارد استفاده هریک از این‌ها، به‌سراغ حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل هسته‌ای رفته‌ایم. بهشتی‌پور درباره نحوه و فرایند غنی‌کردن اورانیوم گفت: اورانیوم به‌شکل سنگ معدنی ترکیبی از اورانیوم ۲۳۸ و اورانیوم ۲۳۵ است و البته مقداری خاک که مورداستفاده قرار نمی‌گیرد. ناخالصی‌هایی مثل خاک را از سنگ معدن جدا می‌کنند و اورانیوم ۲۳۸ و ۲۳۵ را به‌شکل کنستانتره اکسید اورانیوم به کارخانه می‌برند و وقتی آنجا به گاز هگزوفلوراید تبدیل شد، به سانتریفیوژ (دستگاهی که ۱۰ هزار دوربردقیقه می‌چرخد) تزریق و با این تزریق، اتم‌های ۲۳۵ را از ۲۳۸ جدا می‌کنند. چون برای تولید انرژی هسته ای اورانیوم با وزن اتمی 235 مورد استفاده قرار می گیرد
وی درهمین‌باره افزود:، فقط کمتر از یک درصد سنگ معدنی، از اورانیوم ۲۳۵ تشکیل شده آن را با کمک چرخش سریع سانتریفیوژ ها از ۲۳۸ جدا می‌کنند، در این فرایند هرچقدر درصد اورانیوم 235 موجود بیشتر شود در اصطلاح به این جداکردن «غنی‌سازی» می‌گویند؛ چون مقدار اورانیوم ۲۳۵ را افزایش می‌دهد. مقدار این غنی‌سازی تا 100 درصد هم امکان دارد که در مورد تولید بمب اتمی اورانیوم تا 90 درضد اغنی سازی می شود؛ مثلا برای تولید برق، غنی‌سازی تا پنج درصد هم کفایت می‌کند.
بهشتی‌پور با اشاره به مفهوم آب سنگین گفت: آب سنگین (دوتریوم) در‌مقایسه‌با آب طبیعی، یک الکترون بیشتر دارد. یعنی H3O در راکتورهای هسته ای وقتی از آب سنگین برای خنک کردن استفاده می‌کنید، دیگر نیازی به استفاده از اورانیوم غنی‌شده نخواهید داشت؛ یعنی همان کاری که با اورانیوم غنی‌شده در راکتور اب سبک (اب معمولی)انجام می‌دهید، می‌توانید با آب سنگین انجام دهید. اگر رآکتور اراک راه بیفتد، به‌راحتی می‌توان با همین آب سنگین از اورانیوم طبیعی (غیرغنی‌شده) استفاده کرد.
وی درباره دیگر مزایای استفاده از آب سنگین گفت: در پسماند سوخت رآکتور، پلوتونیوم باقی می‌ماند که درصدش بسیار بیشتر از زمانی خواهد بود که از آب سبک در آن رآکتور استفاده شود.
بهشتی‌پور اضافه کرد: این را باید اضافه کنم افزایش ذخایر آب سنگینی که اخیرا موردتأکید رییس‌جمهوری بود، هیچ ارتباطی به رآکتور اراک و پلوتونیوم ندارد و صرفا آب سنگین معمولی است که استفاده‌های صرفا پزشکی دارد.
وی گفت: طبق برجام، ایران باید مازاد اورانیوم غنی‌شده تولیدی خود را به دیگر کشورها بفروشد و یا در ازای آن کیک زرد (اکسید اورانیوم یا اورانیوم طبیعی) دریافت کند. این خریدوفروش برای ما ارزش افزوده به‌همراه خواهد داشت.
این کارشناس هسته‌ای گفت: ایران اعلام کرده سقف ۳۰۰ کیلوگرم را رعایت نمی‌کند تا اعتراض خود به تصمیم آمریکا را اعلام کند که گفته است کشورها دیگر حق ندارند از ایران اورانیوم غنی‌شده بخرند.
بهشتی‌پور افزود: نقشه آمریکا این بود که اگر ایران نتواند اورانیوم غنی‌شده خود را بفروشد، یعنی اینکه غنی‌سازی در داخل را متوقف خواهد کرد؛ اما ایران با این تصمیم (نفروختن اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین به خارج) نه‌تنها غنی‌سازی را متوقف نمی‌کند، بلکه می‌تواند ذخایر استراتژیک اورانیوم غنی شده خود را افزایش دهد؛ یعنی به بیش از ۳۰۰ کیلوگرم برساند.
با افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده، امکان ایران برای تولید انرژی بیشتر برای موارد صلح‌آمیز افزایش می‌یابد؛ مثلا تولید سوخت ۲۰ درصد یا حتی ۴۰ درصد برای پیشران کشتی‌هایی که با سوخت هسته‌ای کار می‌کنند، ازجمله مواردی است که از قِبَل افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده تولید می‌شود.
در پایان، این کارشناس نام‌آشنای مسائل هسته‌ای افزود: دکتر روحانی اعلام کرد اگر در ۶۰ روز آینده اروپایی‌ها به درخواست‌های ایران توجه نکنند، ایران دو اقدام دیگر انجام خواهد داد: اول اینکه درصد غنی‌سازی اورانیوم را افزایش خواهد داد؛ یعنی ایران دیگر به ۳.۶۷ درصد (میزان مندرج در برجام) پایبند نخواهد ماند و دوم اینکه رآکتور آب سنگینی را که الان داخل کالندر آن بتون‌ریزی شده باردیگر راه‌اندازی خواهد کرد؛ چون راه‌اندازی آن کار اصلا سختی نیست.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.