ده نکته کلیدی در تبیین بحران موجود اوکراین – روسیه
چرا روسیه با گسترش ناتو به اوکراین مخالف است؟
برای پاسخ دادن به این پرسش مهم اولا باید به جایگاه ژئوپولتیکی اوکراین در نزد روسیه توجه کرد. ثانیا روندهای گذشته را در روابط دو کشور با آمریکا و متحدانش مورد توجه قرار داد. بطور خلاصه می توان می توان 10 مورد ذیل را در بررسی های تحلیلی بحران در روابط اوکراین و روسیه مورد توجه قرار داد:
1- از نظر تاریخی روسیه و اوکراین حدود 12 قرن گذشته به عنوان دو متحد استراتژیک در کنار هم در مقابل تهدیدها صف آرایی کردند همچنانکه در جنگهای معروف روسیه در برابر ناپلئون و ارتش هیتلر در دو مقطع تاریخی اوکراینی ها و روسها در کنار هم جنگیدند.
2- اوکراین به عنوان خط حائل بین روسیه و غرب در دوران جنگ سرد و پس از فروپاشی شوروی تا سال 2004 که یوشچنکو رئیس جمهوری غرب گرا در کی اف به قدرت رسید ، نقش آفرینی کرده است. وجود این خط حائل برای روسیه نقش بازدارندگی اساسی در برابر تهدید غرب دارد. موقعیت سرزمینی اوکراین به گونه‌ای است كه از یك طرف پیوند دهنده شمال اروپا در منطقه دریای بالتیك به منطقه جنوب شرق اروپا در دریای سیاه است. بویژه در سه دهه گذشته پس از برهم خوردن جغرافیای سیاسی شرق اروپا و روی كار آمدن دولت‌های طرفدار غرب در اروپای شرقی بر اهمیت اوکراین برای روسیه افزود، بطوری كه اگر در دوران جنگ سرد برلین به عنوان نقطه رو دررویی شرق و غرب اروپا محسوب می‌شد، امروز کی اف درواقع منطقه‌ی تلاقی منافع روسها با غرب به‌شمار می‌رود.
3- اوکراین 1576 كیلومتر با روسیه در مقایسه با سایر همسایگانش بیشترین مرز مشترک را دارد و از این نظر اوکراین بعد از قزاقستان ، چین و مغولستان در بین 19 کشور همسایه روسیه، رتبه چهارم را دارد . فاصله مرزهای شرقی اوکراین تا مسکو پایتخت روسیه از راه های زمینی 600 کیلومتر است بنابراین عضویت اوکراین در ناتو در عمل تهدید ناتو را به 600 کیلومتری مسکو می رساند.
4- عضویت اوکراین در ناتو تمام معادلات امنیتی روسیه را برهم می زند و این کشور مجبور است برای کاهش تهدید های غرب علیه خودش نظام دفاعی خود را باز تعریف کند
5- حضور بیش از7 میلیون روس تبار در اوکراین که بیش از 17 درصد کل جمعیت 42 میلیون نفری این کشور را شامل می شود . در واقع روس تبارهای اوکراینی که عمدتا در شرق اوکراین زندگی می کنند از طرفداران پر و پا قرص روابط نزدیک روسیه با اوکراین هستند. انها پس از آنکه یاناکویچ رئیس جمهوری طرفدار روسیه در سال 2014 مجبور به کناره گیری از قدرت شد، در دو استان شرقی اوکراین مخالفتهای خود را با دولت مرکزی در کی اف آغاز کردند و تحت حمایت روسیه تمایلات جدایی طلبی خود را در منطقه دونباس اعلام کردند. در قانون اساسی روسیه به صراحت حمایت از روس تبارهایی که در جمهوری های پیرامونی زندگی می کنند، آمده است.
6-پیوند نژادی و قومی بین روسها و اوکراینی ها بطوریکه هر دو از اسلاوهای شرقی محسوب می شوند، همین موضوع مهم در کنار سایر موارد ، عامل اصلی تشکیل امپراتوری مسکو – کی اف در قرن نهم میلادی شد. از نگاه روسیه در صورت عضویت اوکراین در ناتو در عمل این بخش تاریخی به تصرف نیروهای رقیب در آمده است. [1]
7- اوکراین با برخورداری از 2782 كیلومتر مرز آبی در موقعیتی قرار دارد كه می‌تواند به مركز حمل‌و‌نقل جنوب به شمال و شرق به غرب اروپا باشد. از لحاظ وسعت نیز بعد از روسیه در موقعیت دومین كشور اروپا قراردارد. با در نظر گرفتن این واقعیت كه اوکراین كشوری صنعتی- كشاورزی محسوب می‌شود، در عمل مزایای قابل توجهی در این سرزمین وجود دارد كه طی سال‌های متمادی طمع قدرتمداران را برای تسلط به این ناحیه جلب كرده است. مناطق شرقی اوکراین كه از لحا ظ صنعتی تقریبا 17 درصد كل امكانات شوروی سابق را شامل می‌شد، بیش از 79 درصد درآمد ملی این كشور را تولید می‌كند و از این جهت طی سال‌های پیش از فروپاشی شوروی، همیشه شكاف درآمدی بین نواحی شرق اوکراین با منطق غربی این كشور دردسر ساز بوده است. بطوری‌كه اكثریت جمعیت غرب اوکراین بیشتر برای رها شدن از كمبودهای موجود، طرفدار نزدیك شدن هرچه بیشتر به اتحادیه‌ی اروپا و آمریكا هستند. در حال كه مناطق شرقی اوکراین كه بیش 7میلیون نفر آنها روس تبار هستند، طرفدار نزدیك شدن مناسبات با روسیه هستند. همین تعارض موجب شده است كه طی سال‌های اخیر اوکراین مركزی برای رقابت بین اتحادیه‌ی اروپا وآمریكا از یك سو و روسیه از سوی دیگر باشد.
8- مسکو می‌داند اگر اوکراین به عضویت ناتو درآید، حلقه‌ی محاصره بدور روسیه تنگ‌تر می شود. آمریكا از طریق تحریک روسیه به وارد شدن در جنگ با اوکراین ، می‌كوشد روسیه را وارد باتلاق جنگ در اوکراین کند تا از یک طرف موقعیت این کشور در شرق اروپا بیش از پیش تضعیف شود و از طرف دیگر بهانه خوبی برای نفوذ بیشتر آمریکا در گرجستان و منطقه راهبردی قفقاز جنوبی فراهم شود.
9-چهل درصد گاز صادراتی روسیه به اروپا از خطوط لوله های گاز در اوکراین می گذرد . بنابراین دولتی که در کی اف حاکم است شاهراه حیاتی صادراتی روسیه به اروپا را در دست دارد. روسیه برای آنكه بتواند قدرت چانه‌زنی سیاسی- اقتصادی خود را در برابر آمریكا افزایش دهد به هر قیمت ممكن می کوشد از یکسو خطوط انتقال گاز موسوم به نورد استریم[2] برای دور زدن اوکراین را در دستور کار گذاشت و از سوی دیگر به چین نزدیکتر شد . همچنانکه شاهد سفر پوتین به پکن و انعقاد قرارداد جدید با این کشور بودیم . علاوه براین پوتین از طریق حمایت از دولت لوکاشنکو در بلاروس و روس تبارهای مقیم اوکراین، جبهه متحد اسلاوهای شرقی را در مقابله با آمریکا و متحدانش تقویت می کند.
10- زمینه سازی عضویت اوکراین در ناتو به دهه 90 باز می گردد که در آن زمان دولت یلتسین تصور می کرد می تواند همکاری جدیدی بین روسیه و ناتو و آمریکا بر اساس شراکت برابر فراهم شود اما در اواخر حکومت او بود که متوجه شد این تصور باطلی است که امریکا به روسیه به عنوان شریک برابر توجه کند. اوکراین درسال 1994 به عنوان اولین كشور از مجموعه كشورهای جداشده از شوروی به عضویت طرح موسوم به «مشاركت برای صلح» ناتو درآمد و بدین ترتیب گام اولیه را برای همكاری با ناتو برداشت. گرچه در آن زمان روسیه هم با این طرح همکاری کرد. بعدها اوکراین در سال 2002 رسما درخواست عضویت در ناتو را مطرح ساخت . در جریان سفر مارچوك وزیر دفاع وقت اوکراین به آمریكا در 5 می 2003 سند همكاری اوکراین با ناتو در زمینه‌ی سرویس دادن به هواپیما‌های نظامی كشورهای عضو ناتو در واشنگتن امضا شد. علاوه بر این در جریان سفر دبیر كل ناتو به اوکراین در 19 آوریل 2004 در باره حق استفاده‌ی ناتو از اراضی اوکراین و ترانزیت و آموزش نیروهای نظامی، مذاكرات اساسی به عمل آمد. درواقع دسترسی ناتو به خاك اوکراین زمینه را برای گسترش ناتو در اوکراین نیز فراهم ساخت . نخستین رزمایش مشترک اوکراین با غرب در دهم جولای 2003 تحت عنوان سپر صلح در اوکراین برگزار شد كه نظامیان 23 كشور در آن شركت داشتند. این مانور تحت سرپرستی آمریكا و ناتو برگزار گردید . در دو دهه اخیر نیز بارها به بهانه های مختلف رزمایش بین کشورهای غربی و اوکراین با مشارکت آمریکا برگزار شده و می شود.
پانویس :
[1] اوکراینی‌ها از دسته اسلاوهای شرقی محسوب می‌شوند. اسلاوها دسته نژادی و زبانی وسیعی از مردم اروپا را تشكیل می‌دهند. زبان اسلاوی متعلق به خانواده هند و اروپایی است و ظاهرا منشاء آن ناحیه‌ی كاربات بوده است. منابع پژوهش نژادشناسی معمولا اسلاو ها را به سه دسته‌ی اصلی تقسیم می‌كنند:
1. اسلاوهای غربی كه شامل لهستانی‌ها، چك‌ها، اسلاوواك‌ها و وندها می‌شوند.
2. اسلاوهای شرقی كه روسها، اوكراینی‌ها و روسیه‌ی سفید را در بر می‌گیرد.
3. اسلاوهای جنوبی كه شامل صرب‌ها، كروات‌ها، اسلوونی‌ها، مقدونیه‌ای‌ها و بلغارها می‌گردند.
در میان اسلاوهای اروپایی، از لحاظ جمعیتی اسلاوهای شرقی در اكثریت 71 درصدی قرار دارند. در میان جمعیت 200 میلیون نفری اسلاوهای شرقی، اوکراینی‌ها با 16 درصد جمعیت در مرتبه‌ی دوم پس از روسها قرار دارند.
[2] خط انتقال گاز طبیعی «جریان شمالی-2» حدود 10 میلیارد یورو هزینه برداشته است و طبق برنامه‌ریزی‌ها انتظار می‌رود، سالانه 55 میلیارد مکعب گاز روسیه را از طریق دریای بالتیک به آلمان منتقل کند.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.