پیامدهای تحریم روسیه
محدودیت‌های گسترده اقتصادی غرب علیه روسیه چقدر بر کاهش بحران اوکراین اثرگذار بوده است؟
با اعمال تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه سهام این کشور سقوط و صادرات گازی آن نیز به‌شدت کاهش پیدا کرد. با توجه به انکه بیش از 70درصد درآمد روسیه، از صادرات گاز و نفت تأمین می‌شود اثرات این تحریم ها بسیار قابل توجه است. همچنین فرار سرمایه از روسیه با شدت بیشتری نسبت به گذشته ادامه دارد. واحد پول این کشور بیش از یک سوم ارزش خود را در برابرسایر ارزهای معتبر بین المللی از دست داد. بنابراین ادامه جنگ با اوکراین می‌تواند روس‌ها را با چالش‌های بسیاری در حوزه اقتصادی مواجه کند. در واقع روسیه با هدف اشغال اوکراین ظرف دو هفته به این کشور حمله کرد؛ اما در حال حاضر با عدم اشغال کی‌اف و ناامیدشدن از مناطق موردنظر خود رسما اعلام کرد که غرب اوکراین را رها کرده و تمرکز خود را بر شرق این کشور گذاشته است. از سوی دیگر، روسیه در همان ابتدای جنگ اعلام کرد که طی چند روز در مبارزه با فاشیسم برنده خواهد شد. حتی قرار است در نهم ماه می در روز ملی مبارزه با فاشیسم خود را پیروز جنگ اعلام کنند؛ اما آن‌طور که از فضای کنونی مشخص است، این جنگ با اهداف مدنظر روسیه پیش نخواهد رفت.
چرا روسیه نمی‌تواند اهداف خود را آن‌طور که برنامه‌ریزی کرده است، در اوکراین اجرایی کند؟
زیرا روسیه پیش‌بینی نمی‌کرد که با مقاومت مردمی در اوکراین مواجه شود. تصور روس‌ها تسلیم‌شدن مردم اوکراین در برابر ارتش روسیه بود، به‌خصوص در شرق اوکراین که جمعیت روس تبارها بیشتر در آنجا متمرکز است ؛ اما این احتمال محقق نشد. درواقع روسیه تاکنون به اهداف کلی خود نرسیده است؛ چراکه نتوانسته پشتیبانی لازم از نیروهای نظامی‌اش در اوکراین را انجام دهد و از طرف دیگر نیز با مخالفت شدید جهانی روبه‌رو شده است. همچنانکه در جلسه رای گیری مجمع عمومی سازمان ملل از 193 کشور عضو سازمان ملل تنها پنج کشور که یکی از آن‌ها روسیه بود، به نفع این کشور علیه اوکراین رأی مثبت دادند. همچنین پوتین تصور می کرد زلنسکی رئیس جمهوری اوکراین پس از حمله روسیه از این کشور فرار کرده و یا تسلیم می شود ؛ اما این پیش‌بینی هم درست از آب درنیامد.
پس موفقیت کنونی روسیه در تفاهم بر سر عدم عضویت اوکراین در ناتو چطور؟ آیا این یک دستاورد خوب برای روسیه به‌حساب نمی‌آید؟
بله، تنها موفقیت کنونی روسیه این است که اوکراین در صورت توافق با روسیه باید قید عضویت در ناتو را بزند. البته هنوز توافق صلحی به دست نیامده است و جنگ همچنان در شرق اوکراین ادامه دارد. به‌طورکلی روسیه در جنگ اوکراین چندان موفقیتی کسب نکرد. در حال حاضر نیروهای روسی از غرب به شرق نقل‌مکان کرده‌اند که البته پشتیبانی همه‌جانبه آن‌ها کار بسیار دشواری است. روس‌ها باید 600 کیلومتر در عمق اوکراین نفوذ کنند تا به غرب این کشور برسند؛ پوششی که نیاز به پشتیبانی مواد غذایی، اسلحه، پوشاک و هزینه‌های سرسام‌آور دیگر دارد؛ در‌حالی‌که اوکراینی‌ها نیز با حمایت آمریکا، انگلیس، فرانسه و لهستان در حال مقاومت و دفاع از کشورشان هستند.
برخی کارشناسان از عدم اثرگذاری تحریم بر جلوگیری از جنگ روسیه در اوکراین می‌گویند. نظر شما دراین‌باره چیست؟
پرسش بنده از این کارشناسان این است: با شرایطی که برای روسیه در قالب محدودیت‌های گسترده از سوی غرب به وجود آمده است، چگونه می‌توان گفت که تحریم‌ها بر روسیه اثرگذار نیست و این کشور با همان قدرت اولیه در حال پیشروی در اوکراین است؟ با استناد به کدام آمار و ارقام می توان گفت تحریم ها علیه روسیه اثر ندارد. به باور من با استناد به شاخص های اقتصادی مثل کاهش شدید ارزش روبل ، سقوط بازار سهام بویژه بانکها و شرکتهای بزرگ تولید کننده نفت و گاز باید گفت تحریم‌ها بسیار هم موفق بوده است. از طرفی نباید تحریم‌های روسیه را با تحریم‌های علیه ایران مقایسه کنیم؛ چراکه اقتصاد ایران در ارتباط گسترده با اقتصاد جهانی نیست و روابط تنگاتنگی میان ایران با سازمان‌های تجارت جهانی وجود ندارد که شرایطی همچون روسیه برای کشورمان ازلحاظ محدودیت‌های بین‌المللی ایجاد شود. به همین خاطر هم تأثیر تحریم‌ها بر ایران در بعد صادرات و واردات مانند روسیه اثرگذار نبود. تعامل وسیع شرکتهای های نفتی، گازی و کلیه صنایع روسیه با شرکتهای اروپایی و آمریکایی باعث شد با اعمال محدودیت‌ها و تحریم ها فعالیت اکثر انها فلج شود. اثر تحریم‌ها بر بازار بورس، بازار کالا، بازار سرمایه و پول بسیار واضح است. در حال حاضر سهام بزرگ‌ترین بانک‌های روسیه سقوط کرده و درب بیشتر شرکتهای بین‌المللی بسته و بازار بورس این کشور نیز تعطیل شده است. این‌ها مستنداتی است که نشان می‌دهد تحریم‌ها اثر فراوانی بر حوزه اقتصاد روسیه داشته است. دلیلش هم همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره داشتم، این است که اقتصاد روسیه در دل اقتصاد جهانی قرار دارد و مبادله‌های بسیار گسترده این کشور در سطح بین‌المللی باعث شده است نتواند در مقابل تحریم‌ها بایستد.
به عقیده شما چه عامل بازدارنده‌ای جدای از تحریم‌ها علیه روسیه می‌تواند به بحران اوکراین خاتمه دهد؟
راه‌حل بحران اوکراین، مشخصا بازگشت به توافق مینسک 2 و توافق بر سر عدم عضویت اوکراین در اتحادیه ناتو است. روسیه از اوکراین می خواهد اجازه دهد که نظام فدرالی در آنجا برقرار شود تا روس‌زبان‌های اوکراینی با جمعیت هفت‌میلیون نفر بتوانند حقوق محلی خود را در اوکراین داشته باشند تا تمامیت ارضی اوکراین حفظ شود. به نظر بنده باوجوداین شرایط می‌توان به یک توافق قابل‌دسترس میان روسیه و اوکراین و درنهایت پایان جنگ امید داشت.
باوجود تجربه گذشته در عدم اجرای توافق مینسک 2 در سال 2014 آیا می‌توان به این راه‌حل برای پایان جنگ امید داشت؟
اگرچه توافق مینسک2 از سال 2014 و به دلایل متعدد تا به امروز اجرانشده، اما حالا شرایط برای این توافق مهیاست؛ چارچوبی که قابل‌دستیابی است و در مقابل، روسیه نیز باید بپذیرد که از زمان حل مشکلات از طریق اعمال قدرت نظامی نیز سال‌ها گذشته است. از سوی دیگر، بزرگ‌ترین اشتباه روسیه این بود که قبل از اینکه به شورای امنیت و سازمان ملل برای حل موضوع اوکراین مراجعه کند، به اوکراین لشکرکشی نظامی کرد و با اطمینان از اشغال چندروزه این کشور تصمیم به حمله گرفت و درنهایت نیز دیدیم که زمین‌گیر شد. از طرفی، اگر مقاومت مردمی در اوکراین وجود نداشت و رئیس‌جمهور این کشور هم فرار می‌کرد، قطعا پیش‌بینی‌های روسیه محقق می‌شد. به عبارتی، روسیه با عدم اجرای سازوکار بین‌المللی و بدون درنظرگرفتن حس وطن‌دوستی مردم اوکراین به این نقطه رسید. ولادیمیر پوتین نیز گرفتار همان انتقادی شد که به آمریکا در لشکرکشی به عراق کرده بود؛ اینکه آمریکا بدون توجه به سازوکار سازمان ملل و به بهانه وجود سلاح کشتارجمعی به عراق حمله نظامی کرد و درنهایت هیچ سلاحی پیدا نکرد؛ بنابراین با این عملکرد روسیه، بسیار طبیعی است که اکثریت کشورها با اعمال تحریم‌های همه‌جانبه و حداکثری در مقابل این کشور بایستند و از اوکراین حمایت کنند.
در تحلیل تحریم‌ها علیه روسیه این نکته نیز مطرح‌شده است که غرب همه زور خود را در مقابله با روسیه زده است و سیاست جدیدی نخواهد داشت. نظر شما چیست؟ آیا این تحریم‌ها به‌تنهایی می‌تواند مانع ادامه جنگ روسیه در اوکراین شود یا اینکه غرب اهرم فشار دیگری هم مدنظر دارد؟
این ارزیابی دقیق نیست و ادامه تحریم‌ها همچنان می‌تواند روسیه را دچار مشکل کند. تحریم روسیه به‌عنوان یک کشور وسیع با مجموع صادرات و واردات بیش از 600 میلیارد دلار بسیار دشوار است؛ به همین خاطر غرب هم مرحله‌به‌مرحله در راستای تضعیف قدرت روسیه در حال حرکت است. در گام اول، نفت و گاز روسیه تحریم شد؛ شرایطی که تنها روس‌ها را با مشکل مواجه نکرد و اروپا و آمریکا نیز با آگاهی از قطع واردات 40درصد گاز روسیه دست به این کار زدند و با اقدامات جایگزینی این ضرر را در راستای اهداف خود پذیرفتند. آمریکا عملا طی یک ماه گذشته 21درصد صادرات گاز به اروپا را نسبت به گذشته افزایش داده است.
در تحریم‌های گام‌به‌گام اتحادیه اروپا و آمریکا علیه روسیه چه منطقی نهفته است؟
تحریم‌های مرحله‌به‌مرحله روسیه به این دلیل است که به بازار نفت و گاز جهانی شوک وارد نشود؛ زیرا همان‌طور که اشاره کردم این ضرر دوجانبه است و دامن اروپا و آمریکا را هم خواهد گرفت. به خاطر دارید که در سال 91 صادرات نفت ایران تحت‌تأثیر تحریم‌ها از دومیلیون بشکه در روز کم‌کم به 800هزار بشکه رسید ؛ چراکه آن‌ها قصد واردکردن شوک به بازار نفت جهانی را با تحریم نفت ایران نداشتند. اگر توافق‌نامه برجام امضا نمی‌شد،این روند همچنان ادامه پیدا می‌کرد.
در این وبلاگ هدف ارائه تحلیل های روز در باره تحولات بین المللی و روابط خارجی ایران با سایر کشورها و در موارد مهم تحلیل مسائل داخلی ایران است.علاوه براین برای کسانی که به هردلیل علاقه مند به مسائل تحلیل سیاسی هستند و دوست دارند روش صحیحی را برای تحلیل تحولات جاری ایران و جهان در پیش گیرند، بخش آموزشی در این باره ارائه شده است که امیدوارم گام کوچکی در ایجاد انگیزه برای شناخت دقیق تر مسائل سیاسی ایران و جهان باشد.