چه عواملي باعث تصميم باكو براي تاسيس سفارت در اسراييل شد؟

اسراييل از جمله نخستين كشورهايي بود كه استقلال آذربايجان را پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سوسياليستي در سال ۱۳۷۰ به رسميت شناخت و چند ماه بعد، فروردين ۱۳۷۱ روابط رسمي خود را با باكو آغاز كرد. به‌رغم اينكه بيش از سي سال از رابطه رسمي آذربايجان با رژيم اسراييل میگذرد،اما باكو تاسيس سفارتخانه خود را دراراضي اشغالي به تاخير انداخته است. حسن بهشتی پور، تحليلگر مسائل اوراسيا در مورد دلايل تعلل باكو در تاسيس سفارت در اسراييل میگويد: «چند سال است كه جمهوري آذربايجان دنبال فرصت میگردد كه چنين اقدامي را انجام دهد، اما از بدنامي در افكار عمومي داخل میترسيد. بخشي از افكار عمومي داخل آذربايجان روي چنين اقدامي حساس هستند و آن را يك اقدام ماجراجويانه تلقي میكنند. بخشي ديگر از شهروندان كه موافق دولت هستند، ملاحظات افكار عمومي جهان اسلام را دارند، به خصوص سازمان همكاري اسلامي است كه آذربايجان عضو آن است.» به اعتقاد بهشتی پور، توسعه روابط آذربايجان و اسراييل ۴ دليل عمده دارد. دليل نخست روند عادی سازي روابط برخي كشورهاي عربي با اسراييل، از جمله بحرين و امارات متحده عربي است كه اين جرات و جسارت را در باكو تقويت كرد. به گفته بهشتی پور عامل دوم، بهبود روابط تركيه، به عنوان مهم‌ترين متحد جمهوري آذربايجان با اسراييل است. آنكارا نزديك به يك دهه بود كه به دلايل مختلف روابط سردي با اسراييل داشت، اما از يك‌سال پيش، رجب طيب اردوغان، قدم در راه احياي روابط گذاشت و سفراي تركيه و اسراييل بعد از مدت‌ها معرفي شدند. به اعتقاد بهشتی پور عامل سوم كمك‌هاي اسراييل و تجهيزات نظامي صادراتي اسراييل براي استفاده در جنگ اول و دوم قره‌باغ بود. در جنگ سال ۲۰۲۰ كه جمهوري آذربايجان توانست تمامي سرزمين‌هاي اشغال‌شده خود را از تصرف ارمنستان آزاد كند، سلاح‌هاي اسراييلي، نقش مهمي در اين پيروزي باز كردند.

بهشتی پور معتقد است كه چهارمين عامل میتواند سردي در روابط ميان باكو با تهران باشد كه باكو را به سمت دشمنان جمهوري اسلامي ايران متمايل كرده است. حسن بهشتی پور میگويد: «تهران در طول ماه‌هاي گذشته تلاش‌هاي بسياري كرده است كه روابط دو كشور بهبود پيدا كند، از جمله توافق سه‌جانبه سواپ گاز بين ايران، تركمستان و جمهوري آذربايجان، يك همكاري موفق منطقه‌اي بود، اما تحريك‌هاي تركيه و اسراييل، باعث شده است كه باكو رويكرد خصمانه‌اي نسبت به تهران اتخاذ كند.» در طول هفته‌هاي اخير برخي اظهارنظرها از سوي الهام علیاف، رييس‌جمهور آذربايجان از جمله واكنش تند او به رزمايش اخير ايران در شمال غربي كشور و همچنين اظهارات او در مورد ترك‌زبانان خارج از آذربايجان با واكنش بسيار منفي از سوي تهران مواجه شده است. فضايل آغامالي، عضو كميته سياست‌هاي حقوقي و دولت‌سازي پارلمان جمهوري آذربايجان در گفت‌وگو با راديو فردا میگويد: «اسراييل نزديك سه دهه پيش سفارت خود در جمهوري آذربايجان را افتتاح كرد، اما دولت باكو طي دهه‌هاي گذشته به خاطر تهديدات و فشارهاي ايران و در نظر گرفتن حساسيت‌هاي دولت تهران از باز كردن سفارت در اسراييل خودداري كرده بود.» فضايل آغامالي در ادامه سخنان خود دولت ايران را به اتخاذ «سياست تهاجمي و دشمني» با جمهوري آذربايجان متهم كرد و گفت كه با توجه به حمايت ايران از ارمنستان ديگر دليلي براي تاخير بيشتر در راه‌اندازي سفارت اين كشور در اسراييل وجود ندارد و نمايندگان پارلمان آذربايجان با «كمال ميل و به سرعت» اين لايحه را تصويب كردند.

خطرهاي حضور اسراييل در قفقاز جنوبي براي ايران

ايران همواره نسبت به نفوذ اسراييل در مرزهاي شمالي خود اظهار نگراني كرده است. جمهوري آذربايجان تاكنون چندين بار مبدا عمليات‌هاي خرابكارانه اسراييل عليه ايران بوده است. سال ۱۳۹۰ پس از سلسله‌عمليات‌هاي تروريستي در خاك ايران و به شهادت رسيدن دانشمندان هسته‌اي، سفير جمهوري آذربايجان در تهران به وزارت امورخارجه فراخوانده شد و يادداشت رسمي اعتراضي ايران به دليل تسهيل عبور و مرور تروريست‌ها توسط باكو به سفير وقت جمهوري آذربايجان در تهران داده‌شد. در بيانيه‌اي كه آن زمان وزارت خارجه ايران صادر كرد، آمده ‌بود برخي تروريست‌هاي مرتبط با ترور دانشمندان هسته‌اي ايران در جمهوری آذربايجان تردد داشته و اين افراد از برخي تسهيلات براي همكاري با شبكه‌هاي جاسوسي اسراييل و سفر به اسراييل برخوردار هستند. سال ۱۳۹۳ يك پهپاد اسراييلي از نوع هرمس در مسير يكي از تاسيسات هسته‌اي ايران منهدم شد، بعدها رسانه‌ها در تهران خبر دادند كه اين پهپاد از يك پايگاه هوايي در جمهوري خودمختار نخجوان آذربايجان پرواز كرده ‌بود. اخيرا و پس از واقعه تروريستي شاه‌چراغ در شيراز، وزارت اطلاعات ايران اعلام كرد كه يك شهروند جمهوري آذربايجان مستقيما به عنوان هماهنگ‌كننده اصلي در اين عمليات تروريستي نقش داشته است. جمهوري آذربايجان در طول سه هفته گذشته، دو بار اعلام كرده است كه شبكه‌هاي ادعايي جاسوسي ايران را در جمهوري آذربايجان شناسايي كرده است. ۱۱ آبان‌ماه باكو خبر از بازداشت ۱۹ نفر داد كه مدعي بود براي ايران جاسوسي میكردند. ۲۳ آبان‌ماه هم رسانه‌هاي آذربايجاني مدعي بازداشت ۵ نفر به اتهام خيانت و جاسوسي براي ايران دادند. اخيرا اعلام پروژه ساخت و ساز دو فرودگاه در مناطق تازه آزادشده جمهوري آذربايجان در نزديكي مرز ايران، باعث ايجاد ترديدهايي در مورد اهداف باكو در نقاط مرزي با ايران شده است، اين مناطق بسيار كم‌جمعيت هستند و به نظر میرسد كه فرودگاه‌هاي مذكور با اهداف نظامي در نزديكي مرزهاي ايران ساخته میشوند.

تحليلگران نسبت به تلاش‌هاي جمهوري آذربايجان براي وارد كردن بازيگران خارج از منطقه به درگيریهاي جاري در قفقاز جنوبي هشدار میدهند و آن را باعث افزايش بیثباتي در منطقه میدانند. حسن بهشتی پور، كارشناس مسائل اوراسيا معتقد است كه باكو دچار «خطاي استراتژيك» شده است. بنيامين پوغوسيان، تحليلگر ارمنستاني در يادداشتي با عنوان «آذربايجان به ميدان نبرد جديدي براي رقابت ايران و اسراييل تبديل میشود»، مینويسد: «تبديل شدن آذربايجان به ميدان نبرد جديد ميان ايران و اسراييل، آثار منفي بر فرآيند پيچيده مذاكرات آذربايجان و ارمنستان میگذارد. مخاطره فرو رفتن در درگيریهاي مختلف قفقاز جنوبي را تهديد میكند كه تنها باعث خواهد شد بازيگران خارجي نقش بيشتري در ژئوپليتيك منطقه به دست بياورند. تلاش آذربايجان براي وارد كردن دولت‌هاي بيروني مانند اسراييل و پاكستان به منطقه براي حمايت از باكو در رقابت با ارمنستان، چندان هوشمندانه نيست.» حسن بهشتیپور میگويد: «اسراييل در اقليم كردستان عراق و جمهوري آذربايجان حضور گسترده‌اي دارد و ادعايش اين است كه به اين دليل كه ايران در شمال سرزمين‌هاي اشغالي و جنوب لبنان و همچنين در شرق قنيطره سوريه حضور گسترده‌اي در مرزهاي سرزمين‌هاي فلسطيني دارد، اين رژيم هم توجيه میكند كه در اقدام متقابل در نزديكي مرزهاي ايران حضور پيدا كند و اقدام‌هاي ثبات‌زدا انجام دهد و به امنيت ايران ضربه بزند. چه سفارت آذربايجان در تل‌آويو باز باشد و چه نباشد، اسراييل به اقدامات خود ادامه خواهد داد و تاسيس اين سفارت تاثيري در ميزان اقدام‌هاي ضدايراني اسراييل در منطقه ندارد.»