روش تحلیل سیاسی

طرف غربی تقریبا هیچ‌کدام از تعهدات برجامی خود را انجام نمی‌دهد و گفتگوهای وین به اغما رفته. آیا احیای برجام کماکان یک گزینه روی میز برای غرب است؟

پاسخ بخشی از این سئوال باید از مسئولین پرسیده شود که در دولت و شورای عالی امنیت ملی هستند. من به عنوان پژوهشگر می‌توانم بگویم که آیا احیای برجام به نفع منافع ملی ایران است؟ در پاسخ به این پرسش مهم باید گفت تعریف منافع ملی در قرن ۲۱ تغییر کرده است و دیگر مانند گذشته منافع ملی به جغرافیای یک کشورمحدود نیست و کشورها منافع خود را فراتر از مرزهای خود تعریف می‌کنند و به عمق استراتژیک و ابعاد مختلف منافع توجه دارند. براین اساس برجام تامین کننده منافع ملی ایران در ابعاد مختلف سیاسی، امنیتی ، حقوقی و اقتصادی بود. اما متاسفانه توافق برجام اسیر بازی‌های سیاسی و رقابت‌های گروهی در داخل کشور شد و بهره برداری انتخاباتی از آن شد.

اما واقعیت این بود که برجام نخستین تجربه تعامل جدی ایران با قدرت‌های بین المللی بود. نخستین بار الگویی از همکاری بین ایران و شش قدرت جهانی به دست آمد که هم منافع ایران را تاحدودی که امکان داشت تامین می کرد و هم منافع طرف دیگر را.

دولت سیزدهم تمرکز خود را بر روی لغو تحریم ها در چارچوب برجام گذاشت در حالی که این فقط یک بخش مهم از برجام بود. اما مهم تر از آن لغو شش قطعنامه تحت فصل هفتم منشور ملل مصوب شورای امنیت بود که راه را برای همکاری های سیاسی و اقتصادی بین ایران و کشورهای جهان باز کرد. درصورتی که اگر ما بخواهیم دستاوردهای برجام را به مسائل اقتصادی محدود کنیم، امیدی به احیای برجام نیست به ویژه با وضعیتی که دولت سیزدهم دوست ندارد اسم مذاکرات برجام را بیاورد و به تنها به مذاکرات برای پایان دادن به تحریم ها بسنده می کند.

اما اگر دیدگاه همه جانبه را راجع به برجام داشته باشیم هنوز هم می توانیم امید داشته باشیم که برجام احیا شود و مثلا حتی گروسی هم گفته بعد از غزه برجام موضوعیت خود را از دست داده در صورتی این القاء نا امیدی از بازگشت به برجام هیچ موضوعیتی ندارد. اسراییل یکی از مخالفان برجام بوده و همیشه تلاش کرده که این توافق اجرا نشود. با همه این مولفه‌ها من اعتقاد دارم اصولی که در برجام معرفی شد می‌تواند مبنای خوبی باشد برای اینکه مذاکرات جدید انجام شود و حتی برخی از الگوهای همکاری مانند برجام می‌تواند به عنوان مدلی برای رفع هرگونه تهدید هسته ای مطرح شود.

به کار گیری تهدید هسته ای برای بشریت خطرناک است. اگر برجام تحقق پیدا کند چین هم می‌تواند از آن استفاده کند و در شرق آسیا و موضوع زیر دریایی اتمی که آمریکا با مشارکت انگلیس در اختیار استرالیا قرار دادند ، راه حل ارایه کند. برجام یک سند مهم بین المللی است و نباید تنها یک جنبه ان که پایان دادن به تحریم ها است ، محدود شود.

آیا دولت بایدن ترجیح می دهد تا پیش از انتخابات احیای برجام را به یک مرحله قابل قبول برساند؟

تا رسیدن به انتخابات آمریکا ۱۱ ماه باقی مانده و این مدت فرصت کافی است که اگر اراده ای در ایران و امریکا برای احیای برجام باشد. فضایی نیست که دست نگاه دارند تا به دولت بعدی برسند. ممکن است ترامپ بیاید یا یک جمهوری خواه دیگر. دنیای گذشته دنیایی بود که ما با گذشت هر دهه شاهد یک تحول بودیم. اما در قرن بیست و یکم ما هر سال شاهد تحولات مهم هستیم که قابل توجه و نقطه عطف در روابط بین‌الملل است. اگر اراده باشد امریکایی ها می توانند با ایران توافق کنند. بحث کنگره و ... چیزی است که اگر امریکا بخواهد توافق کند با آنها هم کنار می آید. اگر اراده باشد کنگره و کاخ سفید و سایر نهادهای امریکایی با یکدیگر کار خواهند کرد.

اقدامات جمهوری خواهان علیه ایران و میل آنها به اجرایی شدن مکانیزم ماشه چه آسیبی به احیای برجام می زند؟

یک عده در داخل امریکا هستند که مخالف برجام هستند که ازجمله مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا برای بلوکه کردن دارایی آزاد شده ایران در قطر را می توان از آن جمله دانست . این اقدامات ایضایی جمهوری خواهان علیه بایدن محسوب می شود. اما بعید است در سنا اکثریت لازم را بدست آورد . و امکانش ضعیف است. از آنجا که بعضی از سناتورهای دموکرات هم علیه برجام هستند به خصوص بعد از اتفاقات غزه بهانه دستشان افتاده است. احتمال این وجود دارد که بخواهند با جمهوری خواهان مخالف برجام همسو شوند. با این حال اگر سنا هم مصوبه مجلس نمایندگان را تائید کند کل حیثیت دولت آمریکا ضربه می بیند و کشورها از این پس موقع بستن قرارداد با ایالات متحده سختگیری بیشتری برای همکاری با آمریکا خواهند داشت زیرا می‌دانند که این کشور هر زمان که دلش بخواهد می‌تواند زیر قول و قرارهایش بزند و فشار را روی آنها افزایش داد.

البته متاسفم که آنها بهانه‌هایشان را به هر شکلی توجیه می کنند تا به اهداف خود برسند. من احتمال می دهم که طرح جمهوری خواهان تصویب نشود یا بایدن مانع از امضای آن شود. با این حال باید تاکید کنم این مستمسکی نیست که با این اقدام آمریکا دنبال برجام نرویم. برجام ضامن امنیت و همکاری ایران با صحنه بین المللی است. اما بحث پایان دادن به تحریم ها راه حل بهتری دارد که در داخل اقداماتی کنیم و در زمینه نظام بانکداری و تولید و … در داخل اقدام کنیم که ربطی هم به تحریم ها ندارند. ما شاهد مشکلات اقتصادی و بانکی و مالیاتی در کشور هستیم و نظام گمرک ما مشکل دارد. این اصلاحات را اگر انجام دهیم تاثیر تحریم ها کم شده و قدرت مانور طرف مقابل را کم می‌کند. موضوع سر این است که ما باید مناسبات خود را طوری تعریف کنیم که در نظام بین المللی هیچ توافقی ضمانت اجرایی ندارد و تنها ضمانت اجرایی قول و قرارهایی است که بین دولت‌ها شکل می‌گیرد.