روش تحلیل سیاسی

این منطقه‌ای است که جمهوری آذربایجان نام آن را زنگزور غربی گذاشته است، زیرا زنگزور شرقی را در کشور خودش دارد و این منطقه‌ای که حائل است میان سرزمین جمهوری آذربایجان و نخجوان، در واقع جنوب ارمنستان است که در ارمنستان به آن استان سیونیک می‌گویند.

*این استان سیونیک هم مرز با ایران است. جمهوری آذربایجان می‌خواهد با نخجوان ارتباط سرزمینی برقرار کند. تا پیش از آزاد‌سازی مناطق اشغالی‌اش، برای دسترسی به نخجوان از راه‌های ارتباطی ایران استفاده می‌کرد و حق ترانزیت هم به ایران پرداخت می‌کردند. برای دسترسی آسمان هم، چون در شرایط جنگی بود، هواپیمای آذربایجان وارد آسمان ایران می‌شد و از ایران به نخجوان می‌رفت، چون با ارمنستان در حال جنگ بود.

*آذربایجان بعد از اینکه مناطق اشغال‌شده خود را آزاد کرد، مدعی شد که طبق توافق‌نامه آتش‌بس که بند ۹ آن گفته شده دسترسی باید برای جمهوری آذربایجان ایجاد شود، یک راه ارتباطی را میان نخجوان و آذربایجان از طریق خاک ارمنستان ایجاد کنند.

*این راه ارتباطی از نگاه جمهوری آذربایجان در منطقه زنگزور غربی یعنی جنوب استان سیونیک ارمنستان است. حالا مشکل بر سر چیست؟ مشکل این است که آذربایجان می خواهد برای دسترسی به نخجوان در عمل حاکمیت ملی ارمنستان را نقض کند و به جای آنکه از جاده‌های ارمنستان استفاده کند، یک کریدوری را در عرض ۵ کیلومتر و طول ۴۰ کیلومتر باز کند که یک دسترسی برای خودش برای رفتن به نخجوان باز کرده باشد.

*خوب طبیعی است طرف ارمنستان این را به دو دلیل نمی‌پذیرد. یکی نقض حاکمیت ملی و دوم اینکه مرز ایران و ارمنستان را از بین می‌برد. در اینجا طرف ایرانی هم رسما به این موضوع اعتراض کرده است، که این یک نوع نقض مرز‌های بین‌المللی است، زیرا این مرز تاریخی بیش از ۱۵۰ سال است که وجود داشته، بنابراین کشور‌ها نمی‌توانند به زور مرز‌ها را نادیده بگیرند.

*حالا طرف آذربایجان با زرنگی می‌گوید نه ما می‌خواهیم کمی بالاتر از مرز ببریم، اما طرف ارمنستان به عنوان یک کشور مستقل انتظار دارد آذربایجان تمامیت ارضی این کشور را به رسمیت بشناسد و از راه‌های ارتباطی این کشور استفاده کند، بدون اینکه بخواهد دالانی ایجاد کند.

*طرف روسی در اینجا اعلام موضع کرده است، چون در توافق آتش‌بس گفته شده بود حق دسترسی برای آذربایجان از طریق خاک ارمنستان به نخجوان ایجاد کند ، این را بهانه قرار داده و چون می‌خواهد موقعیت خود در قفقاز را تثبیت کند، از ایجاد چنین کریدوری حمایت کرده است. این کریدور در همان توافق آتش‌بس قرار بوده تحت‌نظر روسیه اداره شود. اما در عمل بعد تحولات ناشی از اعاده حاکمیت آذربایجان بر قره باغ در عمل بسیاری از موارد توافق آتش بس نوامبر 2020 تغییر کرد.

*البته در آن توافق کلامی از کریدور و زنگزور نیامده است، اما خودشان می‌گویند منظور از این حق دسترسی، همین کریدور است. روسیه حمایت می‌کند، چون یک بهانه‌ای می‌شود که بتواند در استان سیونیک ارمنستان حضور داشته باشد. آذربایجان هم می‌خواد پیوستگی سرزمینی و گسترش سرزمینی برای پان‌ترک‌ها ایجاد کند. در واقع از ترکیه به نخجوان و بعد این کریدوراز ارمنستان به جمهوری آذربایجان و خزر و بعد هم برود به آسیای مرکزی تا سین کیانگ چین است .

*روسیه می‌خواهد با این کریدور به پاشینیان -که سطح روابط خود را با آمریکا و فرانسه افزایش داده است- فشار بیاورد تا او مناسبات خود با روسیه را احیا، و موقعیت روسیه در قفقاز را تثبیت کند. اما با گسترش پان‌ترکیسم مخالف است چرا که روسیه خواهان این نیست نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی گسترش پیدا کند.

*پس از یک سو روسیه با این موضوع و استقرار خودش در جنوب ارمنستان موافق است، اما از سوی دیگر با حضور ترکیه در قفقاز و نفوذش مخالف است.

*از طرف دیگر باید به امریکا توجه کرد. آمریکا و فرانسه بعد از جنگی که منجر به آزاد‌سازی مناطق اشغالی آذربایجان شد، سعی کردند از این فرصت استفاده کنند و روابط خودشان با ارمنستان بیشتر کردند. این موضوع مهمی است که طرف ارمنستانی به چه منظور ارتباط خود با آمریکا و فرانسه را بیشتر کرده، چون عملا دید در قضیه قره‌باغ، روسیه جانب آذربایجان را گرفت.

*حالا در اینجا بحث این است که ارمنستان عضو سازمان امنیت دسته‌جمعی بود و انتظار داشت، چون عضو این سازمان است. روسیه و ۵ کشور دیگر توافق کردند اگر تهدیدی بود، آن‌ها به نفع آن کشور وارد اقدام نظامی شوند. کاری که روسیه در جنگ آذربایجان و ارمنستان نکرد و وارد جنگ در حمایت از ارمنستان نشد چون با پاشینیان مشکل داشت.

*موضع ایران هم ین است که اجازه تغییر این مرز تاریخی را نمی‌دهد و کشور‌ها حق ندارند با توافقات خودشان مرز‌های بین‌المللی را نادیده بگیرند. طرف ارمنستانی هم هیچ وقت توافقی را امضا نکرده است که در آن آذربایجان حق دارد یک کریدور برای دسترسی به نخجوان ایجاد کند.

*طرف روسی رندانه از موضع آذربایجان دفاع کرده و باعث دلخوری طرف ایرانی شده است چراکه ایران این مرز را استراتژیک می‌داند و از نظر ژئوپولیتیک عملا دسترسی ایران به قفقاز از طریق خاک ارمنستان قطع خواهد شد.

*اگر این اتفاق رخ دهد، هم طرف آذربایجانی، هم روسی و هم ترکی و آمریکا، می‌دانند ایران قاطعانه پای موضع خود خواهد ایستاد؛ چون ایران در عالی‌ترین سطح موضع گرفته است و صریحا اعلام کرده اجازه چنین کاری را نمی‌دهد.

*روس‌ها به منافع خودشان توجه دارند، همه کشورها از جمله ایران باید این کار را انجام دهند. اما این منافع نباید در تعارض با منافع دیگران قرار بگیرد.