در راستای بررسی چرایی سفر غیرمترقبه وزیر خارجه عمان به تهران با حسن بهشتی‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل گفت‌و‌گو کرده ایم که در ادامه توجه شما را به آن جلب می کنیم:

حسن بهشتی‌پور: عمان قادر به نقش‌آفرینی رسمی در تحولات شام نیست

ایران و عمان از زمان انقلاب اسلامی روابطی دوستانه و نزدیک داشته‌اند. این رابطه به ویژه در مقایسه با سایر کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس برجسته‌تر نیز بوده است. فارغ از این پیش از انقلاب اسلامی نیز باید روابط حسنه پهلوی با عمان را در نظر داشت و به حمایت ایران در آن زمان از عمان اشاره کرد. زمانی که ایران نقش کلیدی در جلوگیری از تجزیه عمان و قدرت‌گیری جنبش مارکسیستی «ظُفار» ایفا کرد و به نوعی توانست از تجزیه شدن این کشور جلوگیری کند تا عمان بتواند یکپارچگی خود را حفظ کند. بنابراین این حمایت‌ها باعث شده است که هم سلطان پیشین عمان و هم سلطان کنونی، خود را مدیون ایران بدانند.

افزون بر این، حضور بلوچ‌های ایرانی تبار در عمان نیز به عنوان پلی فرهنگی و اجتماعی، در تقویت روابط دو کشور تاثیر بسزایی داشته است.

به این عامل مهم در مناسبات میان تهران و مسقط نیز باید توجه داشت که در سال‌های پس از انقلاب، عمان بار‌ها به عنوان واسطه‌ای قابل اعتماد در روابط پرتنش ایران و امریکا نقش آفرینی کرده است از جمله در مبادله زندانیان، انتقال پیام‌ها و حتی فراهم کردن زمینه مذاکراتی که در نهایت به توافق برجام منجر شد. (مذاکرات اولیه بین آمریکا . ایران پیش از برجام در اواخر دولت محمود احمدی‌نژاد و در زمان وزارت علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه وقت در مسقط آغاز شد.)

عمان همچنین در تبادل پیام‌هایی میان باراک اوباما و رهبر ایران و نیز همچنین در زمان دولت حسن روحانی نقشی کلیدی ایفا کرده است. حتی در دولت ابراهیم رییسی نیز عمان واسطه‌ای برای انتقال پیام‌ها میان دو طرف بوده است. هر چند که انتقال پیام در این دوره به شکلی بود که دو طرف یعنی تهران و واشنگتن نکات مورد نظر خود را به واسطه عمانی‌ها انتقال می‌دادند و در فضایی منفک از یکدیگر این تبادل پیام صورت می‌گرفت. در واقع مذاکره غیر مستقیم بین ایران و آمریکا با وساطت عمان انجام می شد، اما با وجود روابط سیاسی نزدیک بین تهران و مسقط ، همکاری‌های اقتصادی ایران و عمان به اندازه‌ای که انتظار می‌رود، پیشرفت نکرده است.

موانع اصلی این موضوع نیز تحریم‌های بانکی و اقتصادی علیه ایران و مشکلات مرتبط با اف‌ای‌تی‌اف است؛ لذا این عوامل مانع از گسترش مبادلات تجاری و بانکی میان دو کشور شده‌اند.

در سفر اخیر وزیر امور خارجه عمان به ایران، اعلام شد که پیام سلطان عمان به رییس‌جمهور ایران منتقل شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که این پیام به روابط دوجانبه میان طرفین و آینده یمن بعد از تشدید حملات اخیر آمریکا و اسرائیل علیه چند شهر در یمن اشاره دارد. شواهد نشان می‌دهد که عمان همچنان علاقه‌مند به حفظ نقش میانجیگرانه خود بین ایران و آمریکا است، اما ادامه این روند مستلزم تعهدات متقابل میان ایران و طرف‌های مقابل غربی است.

بهشتی‌پور در باب اینکه که اساسا گزاره از سرگیری مذاکرات میان تهران و واشنگتن و میان تهران و مسقط طی این سفر چقدر محتمل است، گفت: توجه به شرایط کنونی، به نظر می‌رسد که مذاکره - چه مستقیم و چه غیرمستقیم -اجتناب‌ناپذیر است زیرا بدون مذاکره، هیچ تحریمی لغو نخواهد شد و تا تحریم ها هستند پیشرفتی در اقتصاد کشور حاصل نمی‌شود. بنابراین اهمیت دارد که دو طرف به درکی مشترک از شرایط برسند و برای حل چالش‌ها از مسیر دیپلماتیک بهره بگیرند، اما بنا بر تاکیدات مقامات ایرانی در این خصوص رایزنی‌هایی میان تهران و مسقط صورت نگرفته است.

بهشتی‌پور در ادامه به اظهارنظر آقای احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی اشاره کرد که گفته بود: توپ در زمین طرف غربی است. به باور بهشتی‌پور به نظر می‌رسد می‌توان از این موضع‌گیری این‌گونه برداشت کرد که چنانچه طرف غربی به تعهدات خود بازگردد ایران نیز به تعهدات بازمی‌گردد، اما نکته اینجاست که بدون گفت‌و‌گو و مذاکره این امر نیز میسر نیست.

بهشتی‌پور در پاسخ به دیگر سوال در این رابطه که چه موضوعاتی در خصوص تحولات اخیر سوریه میان طرف‌های عمانی و ایرانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است، گفت: سیاست خارجی عمان همواره با رویکردی محتاطانه و بر مبنای بی‌طرفی همراه بوده است، به ویژه در موضوعات پیچیده و حساس منطقه‌ای مانند بحران سوریه. اما بر اساس شواهد و آنچه در سیاست خارجی عمان طی سال‌ها شاهد بودیم مسقط نه مایل دارد و نه قادر است که در تحولات سوریه نقش آفرینی کند. حتی اگر عمان تمایلی به ایفای نقش داشته باشد، امکانات و شرایط لازم برای تاثیرگذاری در بحران سوریه را ندارد. با این حال، بعید نیست که عمان به دنبال آگاهی از مواضع ایران در قبال آینده جانشینان دولت بشار اسد در دمشق باشد و تلاش کند دیدگاه ایران درباره آینده سوریه را بهتر درک کند.

بهشتی‌پور در ادامه این را هم گفت که این تصور که ایران در موضوع سوریه موضعی ندارد، اشتباه است. برای نمونه، بیانات اخیر مقام معظم رهبری که در آن به نقش جوانان غیور سوری در اخراج امریکا از منطقه اشاره شد، نشان‌دهنده موضع‌گیری صریح ایران در عالی‌ترین سطح کشور درباره آینده سوریه است. چنین اظهاراتی نه تنها جهت‎گیری سیاست خارجی ایران را در سوریه روشن می‌کند، بلکه واکنش‌هایی را نیز از سوی طرف‌های مقابل به همراه داشت. برای مثال اظهارات اخیر احمد الشرع یا جولانی مبنی بر همکاری با کشور‌هایی نظیر روسیه به عنوان حامی پیشین اسد و همچنین عربستان و امارات، اما نه ایران، نشان‌دهنده واکنشی به موضع‌گیری ایران و پیامد‌های آن است.

به باور بهشتی‌پور با توجه به ماهیت سیاست خارجی عمان، به دلیل همسایگی این کشور با یمن، وضعیت متفاوت است. عمان و ایران در یمن منافع مشترکی دارند و عمان می‌تواند در این زمینه نقش آفرینی موثری داشته باشد. بعید نیست که در مذاکرات میان تهران و مسقط، موضوع یمن یکی از محور‌های اصلی گفت‌و‌گو باشد، به ویژه با توجه به حملات اخیر اسراییل و آمریکا به یمن و پیامد‌های احتمالی آن در منطقه. در حالی که عمان نمی‌تواند تاثیر قابل توجهی بر تحولات سوریه بگذارد، همکاری بین تهران و صنعا در موضوع یمن به دلیل اشتراک منافع و موقعیت ژئوپلیتیک عمان، بسیار محتمل است.