مقدمه :

عصر روز چهارشنبه اول اسفند ماه اعضاي كميسيون مشترك مجمع تشخيص مصلحت نظام پس از استماع نتايج بررسي‌هاي كارگروه متناظر اين كميسيون در دبيرخانه مجمع در ادامه به تبادل نظر درباره ايرادات شوراي نگهبان در خصوص آثار حقوقي پيوستن به كنوانسيون‌ مقابله با تامين مالي تروريسم و بيان ديدگاه‌هاي خود در پذيرش يا عدم پذيرش اين الحاق پرداختند. در ادامه اعضاي كميسيون مشترك به تبادل نظر پرداختند و ايرادات شوراي نگهبان در خصوص مفاد اين كنوانسيون مورد بررسي قرار گرفت. براين اساس، گزارش كميسيون مشترك، به صحن مجمع ارايه مي‌شود و پس از بررسي نهايي توسط اعضاي مجمع، پيرامون مصلحت مورد نظر مجلس شوراي اسلامي، رأي‌گيري خواهد شد.

شاید لازم باشد برای تصمیم گیری مجمع تشخیص مصلحت نظام به مواردی که در ادامه توضیح داده می شود عنایتی کنند و وضعیت فعلی را تغییر دهند چراکه وضعیت به وجود آمده به هیچ وجه در شان ملت بزرگ ایران نیست

در موضوع اف ای تی اف در کشور ما با دو معضل اساسی روبرو هستیم. مشکل اول مربوط می شود به اینکه اطلاعات دقیقی از گروه اقدام مالی بین الملل به مخاطبین ارائه نمی شود و معمولاً این اطلاعات مخدوش شده و در بعضی موارد تحریف شده در اختیار مخاطبین قرار می گیرد؛ به خصوص مخاطبین غیر متخصص. مشکل دوم در برداشت های مختلف ما ایرانیان از موادی هست که گروه اقدام مالی بین الملل برای مبارزه با پول شویی و تروریسم (که این دو مورد ایده اصلی شکل‌گیری اف ای تی اف بوده است) به همه کشورهای دنیا از جمله ایران ابلاغ کرده و گفته است که این مقررات باید اجرا شود. متأسفانه این برداشت های مختلف نسبت به این مقررات اختلافاتی در ایران ایجاد کرده است. بنابراین اگر ما می خواهیم تحلیل دقیقی از FATF داشته باشیم باید خود را از این دو آسیب جدی دور نگه داریم.

گروه اقدام عملیات مالی (FATF) مخفف چهار کلمه هست: financial action tax force است گروه اقدام مالی بین المللی موسوم به FATF از 16 جولای 1989 [1]با صدور بیانیه ای در 56 ماده در پاریس اعلام موجودیت کرد در این بیانیه به مهم ترین چالش های پولی و مالی کشورهای جهان اشاره می‌شود و در بخشی از آن برای مبارزه با مواد مخدر کنترل درآمدهای مالی آنها از طریق حسابهای بانکی قاچاقچیان مواد مخدر پیشنهاد می شود در ماده 53 این بیانیه می خوانیم :

« تشکیل یک کار گروه اقدام مالی از شرکت کنندگان اجلاس و سایر کشورهای علاقه مند به این مشکلات پیشنهاد می شود که وظیفه آن ارزیابی نتایج همکاری های انجام شده به منظور جلوگیری از استفاده از سیستم بانکی و موسسات مالی به منظور پولشویی و در نظر گرفتن تلاش های پیشگیرانه اضافی در این زمینه از جمله انطباق سیستم های قانونی و نظارتی است. به منظور افزایش کمک های قضایی چند جانبه خواهد بود.[2] قرار بود در آوریل 1990 جمع بندی اقدام های انجام شده به نشست سران ارائه شود اما به دلیل تحولات مهم در بلوک شرق که با فروپاشی دیوار برلین 9 نوامبر 1989 آغاز شد و فروپاشی شوروی نیز در 12 دسامبر دو سال بعد رسما اعلام شد، این تحولات منجر به تصمیم گیری برای مبارزه با جرایم سازمان یافته مانند تروریسم ، مواد مخدر از راه مقابله با پول رسانی به این گروه ها در دستور کار قرا گرفت. بنابراین توجه به دلایل گسترش تدریجی گروه ویژه اقدام مالی تحت تاثیر فروپاشی دیوار برلین و از بین رفتن حکومتهای کمونیستی در بلوک شرق و بعد از آن فروپاشی شوروی و یوگسلاوی بسیار حائز اهمیت است، تا به سال 2001 که حادثه یازده سپتامبر به وجود می‌آید بدون توجه به این تحولات نمی توان قضاوت دقیقی در مورد ضرورت شکل گیری و توسعه این گروه به مخاطبان منتقل کرد.

1- باورهای غلطی که در مورد FATF ترویج می شود

در بحث مربوط به اف ای تی اف اولین معضلی که ما در اطلاع رسانی شاهدش هستیم بحث عضویت ایران در اف ای تی اف است. عده ای مرتب این ادعا را مطرح می کنند. درحالی که ایران اصلاً شرایط لازم را برای عضویت در اف ای تی اف ندارد و اصولاً به دلایل مختلف مایل نیست که عضو اف ای تی اف بشود. با این حال به غلط در اخبار بحث موافقت با عضویت ایران در اف ای تی اف دائما تکرار می شود ، درحالی که اصل بحث راجع به عضویت نیست. ایران فقط قرار است مقررات اف ای تی اف را اجرا کند.

تنها اجرای مقرراتFATF بین کشورهای جهان مطرح است . این مقررات در یک مورد 40 بند مشخص دارد و در یک مورد دیگر تحت عنوان اقدام های ویژه 9 بند را شامل می‌شود. [3] از آنجا که اجرای مقررات مبارزه با تروریسم از طریق مقابله با پول شویی است و این ایده بهترین راه مهار تروریسم از طریق مقابله با منابع درآمدی ان است، برخلاف ادعای نویسنده مورد استقبال کشورهای جهان قرار گرفته است و تاکنون بیش از 190 کشور جهان مقررات مورد نظر را در سه سطح متفاوت اجرا کردند. 39 کشور که عضو شدند همه این مقررات را کامل اجرا کردند.[4] تعداد کشورهای عضو در حال حاضر به 39 کشور و گروه شورای همکاری خلیج فارس[5] رسیده است. 150 کشور دیگر بیشتر ان مقررات را اجرا کردند و یا در حال تطبیق دادن شرایط خود با اجرای کامل این مقررات هستند، گروه آخر تنها سه کشور یعنی ایران ، کره شمالی و میانمار هستند که از نظر گروه FATF مقررات اصلی را انجام نداده و در شرایط سیاه یا بالاترین ریسک قرار گرفته اند.[6]

شرایط عضویت در این گروه بین المللی بسیار دشوار است. شرایط عضویت را می توانید در اینجا ببینید. به همین دلیل طی 35 سالی که از تشکیل ان می گذرد، تاکنون تنها 39 کشور که اغلب آنها از کشورهای توسعه یافته هستند به علاوه یک گروه شورای همکاری خلیج فارس به عضویت کامل آن در آمدند. بنابراین گروه اقدام مالی بین المللی برای اینکه یک کشور عضوش بشود کلی شرایط سخت برای آن کشور قائل است و ایران هم نه آن شرایط را دارد و نه خودش داوطلب عضویت در چنین گروهی هست. پس مسئله چی هست؟ مسئله رعایت مقرراتی هست که اف ای تی اف به تدریج از سال های قبل به دنیا ابلاغ کرده است . البته ایده اصلی این گروه این است که بهترین راه مبارزه با تروریسم قطع کمک های مالی به گروه های تروریستی است. زیرا اگر دنیا موفق بشود که راه های کمک رسانی به تروریسم را قطع بکند دیگر تروریسم نمی تواند فعالیت بکند، چون تروریسم به منابع مالی نیاز دارد و اگر منبع مالی نداشته باشد خود به خود از بین خواهد رفت. معیارهای بررسی وضعیت کشورها به صورت دقیق توضیح داده شده است که در اینجا می توانید ببینید [7] بعضی کشورها در وضعیت سفید قرار دارند که همان کشورهای عضو هستند و بعضی در وضعیت خاکستری هستند که در حال اجرای مقررات هستند. [8]

2- راه کسب اطلاع دقیق مراجعه مستقیم به سایت FATF

برای اینکه ما اطلاعات دقیقی راجع به گروه اف ای تی اف داشته باشیم باید برویم به سایتش مراجعه کنیم. به نظرم خیلی خوب است کسانی که انگلیسی بلد هستند به سایت این گروه مراجعه بکنند. نشانی سایت این گروه www.fatf-gafi.org است .

مراجعه به این سایت منبع خیلی خوبی است برای اینکه ما بتوانیم اطلاعات دقیق و کافی راجع به موضوع عضویت در FATF داشته باشیم.[9] دبیرخانه این گروه هم در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در پاریس قرار دارد که آن هم باز یک سایت خاص خودش را دارد که می شود آنجا هم مراجعه کرد و اطلاعات تکمیلی را در مورد موضوعات مختلف از جمله همین ۴۰ توصیه ای که برای شفافیت مالی مطرح شده و ۹ دستورالعمل مبارزه با تروریسم را می شود در سایت اف اس تی اف به طور کامل دید.

3- اجرای مقررات اف ای تی اف در ایران به نفع شفاف سازی مالی در داخل کشور است

مخالفان می گویند اگر ایران عضو اف ای تی اف بشود خیلی مشکلات برای کشور به وجود می آید. درحالی که همان طور که عرض کردم اصلاً بحث عضویت نیست، بحث اجرای مقررات اف ای تی اف است. درباره اجرای مقررات اف ای تی اف هم خوب ایران از سال ۱۳۹۵ در سفری که آقای طیب نیا وزیر وقت اقتصاد رفت پاریس نحوه اجرای این مقررات را با طرف مقابل به توافق نهایی رساند و سندش را امضاء کرد. تز همان زمان اجرای این توصیه ها به تدریج در ایران شروع شده است. در این مدت نه تنها برای نظام بانکداری ایران مشکلی پیش نیامد بلکه از طریق اصلاح روش ها ، در راستای شفاف سازی گام های خوبی در نظام بانکداری به نفع مردم برداشته شد . این اقدام ها برای مبارزه با در آمد حاصل از قاچاق مواد مخدر و قاچاق کالا بسیار موثر بوده است.

4- مشکل اصلی باقی مانده چیست؟

در حال حاضر مهم ترین بحث اختلاف نظر در مورد اجرای دو دستورالعمل است. یکی تصویب نهایی پیمان پالرمو و دیگری پیمان CFT است. بنابراین ایران چند سال است دارد مقررات را منهای این دو مورد اجرا می کند اما از مزایای آن بی بهره مانده است در نتیجه نپذیرفتن پیمان پالرمو و سی اف تی در مجمع تشخیص مصلحت نظام در چند سال گذشته هنوز ایران با این مشکل روبرو است که در وضعیت قرمز یا سیاه از نظر گروه اقدام مالی بین المللی قرار دارد.[10] و این یعنی ریسک سرمایه گذاری در ایران را ۷ اعلام کردند؛ ۷ یعنی بالاترین ریسک موجود در اقتصاد دنیا‌. این وضعیت به مفهوم چی هست؟ این وضعیت به مفهوم این است که در واقع وقتی یک سرمایه گذار بخواهد در ایران سرمایه گذاری بکند باید بالاترین ریسک سرمایه گذاری را بپذیرد که خب طبیعتاً نخواهد پذیرفت. یا انتظار های یک جانبه با سود بسیار بالا از ایران خواهد داشت. علاوه بر بحث سرمایه گذاری بحث صادرات و واردات کالا هم مطرح هست. شما در صادرات و واردات کالا به بیمه احتیاج دارید. شرکتهای بزرگ بیمه وقتی می خواهند کالای شما را بیمه کند به ریسک سرمایه گذاری شما توجه می کنند. اگر عدد شما ۷ باشد، نرخ بیمه در ۷ ضرب می شود. اگر ۶ باشد، در ۶ و اگر ۵ باشد، در ۵ ضرب می شود و همین طوری به ترتیب‌.تا ضریب یک یعنی ببینید که چقدر اختلاف پیش می آید؛ وقتی هزینه هایی که ما داریم برای صادرات و واردات کالاها می پردازیم خیلی قابل توجه می شود به خصوص برای بیمه کشتیرانی، چون قیمت کشتی های بزرگ میلیون ها دلار است و این باید بیمه بشود؛ اینکه مبلغ بیمه ۷× باشد با اینکه ۶× باشد خیلی تفاوت دارد. پس باید توجه داشته باشیم که اجرای این مقررات عملاً کمک می کند که ریسک سرمایه گذاری در ایران پایین بیاید و این کاهش ریسک بر روی کاهش هزینه های صادرات و واردات ما اثر بسیار تعیین کننده ای دارد.

پانویس ها:

[1] https://www.fatf-gafi.org/en/the-fatf/history-of-the-fatf.html

[2] https://g7.utoronto.ca/summit/1989paris/communique/index.html

[3]https://www.fatf-gafi.org/en/topics/high-risk-and-other-monitored-jurisdictions.html

[4] https://www.fatf-gafi.org/en/countries.html

[5] https://www.fatf-gafi.org/en/countries/detail/Gulf-Co-operation-Council.html

[6]https://www.fatf-gafi.org/en/publications/High-risk-and-other-monitored-jurisdictions/Call-for-action-october-2024.html

[7] https://wwwfatf-gafi.org/en/the-fatf/membership-process-criteria.html

[8].https://www.fatf-gafi.org/en/publications/High-risk-and-other-monitored-jurisdictions/increased-monitoring-february-2025.html

[9] https://www.fatf-gafi.org/en/publications/Fatfgeneral/FATF-grey-listing-criteria.html

[10] https://www.fatf-gafi.org/en/countries/black-and-grey-lists.html