با حسن بهشتی پور، تحلیلگر مسائل بین الملل در خصوص کارکرد  سازمان شانگهای و اهمیت حضور حسن روحانی در این اجلاس به گفتگو نشستیم.

- اجلاس شانگهای در قرقیزستان برگزار می شود از کشورهای عضو و ناظر چه مقام هایی در این اجلاس شرکت می کنند؟

در این اجلاس بناست که روسای جمهور کشورهای چین، روسیه،قزاقستان، قرقیزستان (که میزبان است) و تاجیکستان به عنوان اعضای دائم و  ایران، افغانستان، پاکستان  و مغولستان به عنوان اعضای ناظر در این اجلاس شرکت کنند. از کشورهایی عضو ، تنها ازبکستان است که در سطح رئیس جمهور شرکت نمیکند. اکثرکشورهای عضو ناظر نیز در سطح رئیس جهمور در شانگهای شرکت دارند.

این اجلاس فرصت مغتنمی است که حسن روحانی بتواند با سه رئیس جمهور مذاکرات مهمی داشته باشد که آنها شامل چین، روسیه و پاکستان هستند. به دلیل آنکه  دوره ریاست جمهوری آصف علی زرداری نیز سه روز پیش  به پایان رسید ، بناست ممنون حسین رئیس جمهور جدید پاکستان دراین اجلاس شرکت کند، وملاقاتی با روحانی داشته باشد. دیداربا رئیس جمهورهای افغانستان ،تاجیکستان ، قزاقستان  و قرقیزستان  نیز در زمره برنامه های رئیس جمهور ایران خواهد بود.

در این اجلاس فرصت بسیار خوبی است که روحانی دیداری با رئیس جمهور چین در خصوص روابط دو جانبه میان دو کشور داشته باشد و همچنین با روسیه نیز در خصوص  مساله سوریه و پرونده هسته ای ایران صحبت کنند.

اهمیت این اجلاس و به طور کلی کارکرد آن چیست؟

شانگهای سازمان منطقه ای است که پس از فروپاشی نظام دو قطبی در دنیا ایجاد شد و به تدریج کارکرد مهمی پیدا کرد. به عبارت دیگر در گذشته بلوک شرق و غرب بود و پیمان ورشو در مقابل پیمان ناتو  و یا کومه کون اقتصادی در مقابل بازار مشترک اروپا بود. پس از فروپاشی شوروی و برهم خوردن نظام دو قطبی و میل به سمت نظام چند قطبی سازمان های منطقه ای اهمیت بیشتری پیدا کردند، بدین معنا که اتحادیه اروپا توسعه پیدا کرد، اتحادیه آ.سه.آن در جنوب شرق آسیا گسترش بیشتری پیدا کرد، همچنین پیمان نفتا در آمریکای شمالی میان امریکا، کانادا و مکزیک توسعه پیدا کرد. در ناتو نیز تغییراتی به وجود آمد واعضای جدیدی به آن پیوستند که تعداد کشورهای عضو ناتو به 28 کشور رسید. شانگهای نیز در گذشته یعنی از سال 1996 که به وجود آمد پیمان بود اما درسال 2001 به سطح یک سازمان ارتقاء یافت. حوزه همکاری های این سازمان نه تنها اقتصادی است بلکه حوزه های امنیتی، سیاسی و فرهنگی را نیز شامل می شود. ایران نیز قصد دارد از این فضا استفاده کند تا بتواند در پیمان های منطقه ای هم مشارکت داشته باشد.

ایران در شانگهای عضو ناظر است، آیا در طول این مدت درخواستی برای عضو دائم شدن داده ایم؟

در دوره آقای احمدی نژاد تلاش زیادی شد تا ایران عضو دائم شانگهای شود اما در این زمینه موفقیتی به دست نیاورد. به دلیل آنکه در بین کشورهای اصلی سازمان شانگهای با عضویت ایران  مخالفت هایی وجود داشت. به نظر می رسد آقای روحانی رئیس جمهور در حال حاضر هم عجله ای برای پیوستن به شانگهای از خود نشان ندهد .  چراکه ایران باید بتواند موقعیت خود را از نظر بین المللی به سطحی ارتقا دهد که آنها از ایران در خواست پیوستن کنند. درخواست یکسویه ایران برای عضویت   در شانگهای  پاسخ نیازهای ایران و منافع ملی را نمی دهد. بنابراین به نظر می رسد که ایران در شرایط کنونی به عنوان عضو ناظر در این اجلاس شرکت کرده و از این طریق از فرصت ملاقات و گفتگو با سران کشورها استفاده میکند. در خصوص عضویت نیز باید زمان بگذرد تا با بهبود مناسبات بین المللی ایران  آنها  خودشان  از ایران دعوت کنند تا عضو دائمی شانگهای بشود.

با توجه به اهمیت حضور رئیس جمهور ایران در این اجلاس، کمی در خصوص فعالیت های رئیس جمهمور پیشین در این نشست ها و طرح هایی که داده شده صحبت کنید؟

احمدی نژاد از این فرصت استفاده می کرد تا مذاکرات دو جانبه و یا چندجانبه ای با روسای شرکت کننده در این اجلاس داشته باشد و طرح هایی را نیز به طور مکرر مطرح می کرد، اما این طرح ها هیچ گاه مورد استقبال  و اجرا قرار نمی گرفت.  به دلیل آنکه با نیاز واقعی شانگهای هماهنگی نداشت و بیشتر آرمان های خوبی بود که ایران دنبال می کرد. زمانی که کشوری درون سازمانی حضور دارد باید طرح هایی ارائه دهد که برای اعضای آن سازمان هم جذابیت داشته باشد و از آن استقبال کنند و نه طرح هایی که صرفا در آرمان های جمهوری اسلامی ایران باشد وبیشتر از سوی ایران پیگیری شود. بنابراین از این طرح ها کمتر استقبال شده و حتی می توان گفت در عمل هیچ کدام از آنها اجرایی نشده است.

به نظر می رسد آقای  روحانی نیز در این سفر بیشتر اوضاع را ارزیابی می کند. همچنین از این فرصت استفاده می کند تا با روسای جمهوری روسیه و چین که تا به امروز ملاقاتی نداشته دیدار و گفتگویی داشته باشد. شاید ایران برای دوره های بعد طرح های ارائه دهد که مورد استقبال واقع شود و قابل اجرا هم باشد. بنابراین حضور روحانی در این اجلاس در مقیاس بین المللی و ظاهر شدن وی مقدمه ای است برای حضور و فعالیت بیشتر در چنین عرصه هایی خواهد بود .

به طور کلی بحث هایی که در این نشست مطرح می شود حول چه محورهایی است و به نظر شما اگر رئیس جمهور جدید قصد داشته باشد طرحی ارائه دهد باید در خصوص چه مواردی باشد که مورد استقبال قرار گیرد؟

موضوعاتی که شانگهای دنبال می کند عبارت است از مسائلی که بعد امنیتی دارد همانند مبارزه با تروریسم و افراط گرایی مذهبی. مسائلی که بعد سیاسی دارد همانند ارتقای همکاری کشورها در مقابل یکجانبه گرایی ایالات متحده امریکا، به دلیل آنکه امریکا در صحنه بین المللی دائما اقدامات خود را به شکل یک جانبه پیش  می برد، در نتیجه آنها سعی می کنند اقداماتی انجام دهند که مقابل این حرکت باشد، البته کشورهای عضو شانگهای ضد آمریکایی نیستند اما از طریق  این اقدامات سعی دارند تا به امریکا نشان دهند که نمی تواند به تنهایی در دنیا هر آنچه را می خواهد انجام دهد.  موضوع سوریه قطعا یکی از موضوعاتی است که دراین اجلاس مطرح خواهد شد و تصمیم مشترکی در خصوص راه حل خروج از بحران سوریه گرفته می شود. پیگیری مسائل  اقتصادی هم از دیگر موضوعات است. مسائلی مانند اینکه  چگونه همکاری های اقتصادی میان کشورهای عضو را ارتقا دهند و سطح این همکاری ها باید چگونه باشد. کشورهای عضو این سازمان مانند روسیه و چین و به همراه کشورهای ایران، هند و پاکستان و مجموع کشورهای آسیای مرکزی ، مبادلات اقتصادی گسترده ای با هم دارند که در چنین نشست هایی راههای ارتقاء همکاری ها پیگیری می شود.

در خصوص این مساله که ایران چه طرحی دهد تا مورد قبول واقع شود باید گفت که در این نشست  اگر تهران طرحی ندهد ، بسیار بهتر است. به دلیل آنکه روحانی اولین بار است که در  چنین سطحی شرکت می کند و در سال های بعد نیز به نظر می رسد زمان برای ارائه  طرح های ایران مفیدتر خواهد بود . در ضمن باید توجه داشته باشیم کشوری که عضو یک سازمان نیست  طرح هایی که می دهد باید طرح های نو و پخته شده و بر اساس منافع اکثر اعضا باشد. بنابراین پیشنهاد می شود تا زمانی که ایران عضو دائم نشده اگر طرحی می دهد بُعد منطقه ای و یا جهانی داشته  و دارای جذابیتی باشد که آنها احساس کنند اگر این طرح اجرا شود منافع آنها تامین خواهد شد.همچنین باید تاکید کرد که ایران  از نظر موقعیت بین المللی  در شرایط مناسبی نیست  هم اکنون که آمریکا و متحدانش  از نظر تحریم ها شرایط سختی را بر ایران تحمیل کردند، موقعیت مناسبی برای درخواست عضویت از سوی ایران نیست.

درپایان باید تاکید کرد که دیدارهای حاشیه ای بسیارمهم است به دلیل مسائل سوریه و روند پرونده هسته ای ایران و در روابط مسائل اقتصادی که میان ایران و چین و هند و پاکستان وجود دارد فرصت این گفتگوها بسیار گرانبهاست.