روش تحلیل سیاسی

در توافقنامه ژنو از آژانس به عنوان مرجعی که باید عمل ایران به تعهداتش را راستی آزمایی  کند ، یاد شده است اما هیچ نهاد بین المللی وجود ندارد که همین نقش را درباره 1+5 ایفا کند. گرچه وجود یک کمیسیون مشترک از دوطرف برای بررسی مسایل این توافقنامه پیش بینی شده است. با این حال اگر ایران به هر کدام از تعهداتش عمل نکند، این امر بلافاصله از سوی آژانس گزارش خواهد شد . آیا هیچ نهادی وجود دارد که حتی به طور نسبی بر میزان وفای به عهد 1+5 هم نظارت داشته باشد؟ 

بر اساس توافقنامه ایران باید نظارت هایی را برای فعالیت های هسته ای می پذیرفت. از این منظر تنها نهادی که به لحاظ کارشناسی و فنی صلاحیت نظارت را دارد، آژانس بین المللی انرژی اتمی است. زیرا هم تخصص فنی این کار را دارد  و هم اینکه به لحاظ حقوقی دارای کارشناسی است که به مفاد ان پی تی، پروتکل الحاقی و پادمان اجرایی تسلط دارند و هیچ کشور و نهاد دیگری صلاحیت این امر را ندارد.  از طرفی این مسئولیت هم نباید به نهاد یا کشور دیگری واگذار می شد. درعین حال کمیسیون مشترکی نیز متشکل از طرف ایرانی و گروه 5+1 تشکیل می شود که این کمیسیون صلاحیت بررسی اختلاف های احتمالی را داشته و می تواند در این خصوص که حق با چه کسی است قضاوت کند. 

گرچه کمیسیون مشترک هم از طرف ایران و هم گروه 5+1 دارای عضو است اما مساله حضور یک نهاد بین المللی دیگر برای نظارت بر راستی آزمایی طرف مقابل است.

تحقق چنین امری ممکن نیست زیرا اعضای گروه 5+1 همگی عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل هستند و بالاتر از این اعضا ( شورای امنیت ) نهاد دیگری وجود ندارد. بنابراین نهاد دیگری نمی تواند بر کار اعضای شورا( شورای امنیت ) نظارت کند. این اعضا نیز بررسی مسایل اختلافی را بر عهده کمیسیون مشترکی که تشکیل می شود، گذاشته اند. باید در نظر داشت، اقداماتی که باید گروه 5+1  انجام دهد از جنس نفی است و اقدامات ما جنبه اثباتی دارد. برای نمونه گروه 5+1 باید تحریم های را بردارد. این مساله یعنی نفی تحریم ها. اما طرف ایران باید اثبات کند فعالیت های هسته ای صلح آمیز بوده و در راستای توافقنامه است. نکته قابل توجه در توافقنامه این است که ایران می تواند غنی سازی خود را ادامه دهد. این یک شاهکار در توافقنامه است. یعنی با وجود مخالفت صهیونیست ها که خواهان تعطیلی کامل فعالیت های هسته ای ایران هستند، گروه 5+1 ادامه فعالیت های هسته ایران را پذیرفته اند.

نکته دیگر آنکه که آژانس برای تایید راستی آزمایی تعهدات ایران در توافقنامه ژنو باید آن را به تصویب شورای حکام برساند از این رو این ایران متعهد به انجام تعهدات تصویب شده در  شورای حکام می شود. این یعنی تبدیل شدن مفاد توافق نامه از حالت داوطلبانه به حالت تعهد الزام آور. آیا این با روح توافقنامه که بیانگر داوطلبانه بودن آن است، مغایر نیست؟

مفاد این توافق نامه در بازه زمانی شش ماه تعریف شده که هدف ان هم شکل گیری  یک اعتماد دو جانبه است. در عین حال این توافقنامه همانند کوه یخی 10 متری است که 9 متر آن زیر آب و یک متر آن روی آب است و ما همان یک متر را می بینیم. 9 متر زیر آب درواقع همان توافقنامه جامع است که بسیار پیچیده بوده و هنوز راجع به آن بحث نشده است. موضوعی که شما در مورد تبدیل مفاد از حالت داوطلبانه به حالت تعهدآور بیان می کنید زمانی قابل طرح است که  توافقنامه جامع امضا شود. در آن زمان نیز دو طرف به یکدیگر اعتماد کرده اند. بنابراین در حال حاضر زمان مناسبی برای این نیست که ادعا کنیم توافقنامه از حالت داوطلبانه  خارج می شود. توافقنامه جامع زمانی حاصل می شود که تمام موضوعات هم از نظر زمانی و هم از نظر تعهدات متقابل افراد،  تکلیفش مشخص شده باشد. در نهایت اینکه طی این شش ماه توافقنامه همچنان داوطلبانه خواهد بود. از طرفی شورای حکام عموما 99 درصد گزارش های آژانس را به تصویب می رساند. این هم به دلیل گزارش های دقیقی است که کارشناسان آژانس تهیه می کنند. اعضای شورای حکام متشکل از 35 کشور هستند. بنابراین زمانی شورای حکام گزارش های آژانس در مورد تعهدات ایران را تصویب می کند که راستی آزمایی ها در تهران انجام شده باشد. درعین حال باید نگاهمان به این مساله باشد که این توافقنامه زمینه ای را فراهم آورده که در صورت اجرایی شود طرفین به یکدیگر اعتماد خواهند کرد. از سویی اسرائیل از تمام توان خود برای اجرایی نشدن این توافقنامه بهره می گیرد پس ما در شرایط تاریخی هستیم.