اطلاعات پایه :

1- مذاکرات سران شرکت کننده دراين اجلاس برمحورامنيت و همکاري هاي اقتصادي وفرهنگي استواربود.رهبران شرکت کننده دراين نشست درخصوص تحولات کنوني وبين المللي وموضوع هایی همچون تروريسم ، افراط گرايي وجنبشهاي جدايي طلبي بحث وتبادل نظرکردند.

2- چين وچهارکشوراسياي مرکزی (قزاقستان ،قزقیزستان،ازبکستان و تاجیکستان) براي اينکه به روابط شان با کشورهای غربي اسيب وارد نشود موضع محتاطانه اي درارتباط  باجنگ روسیه و گرجستان اتخاذ کرده اند. چين روزچهارشنبه ضمن ابراز نگراني ازبحران بوجود آمده خواستار گفتگوومشورت براي حل اين موضوع شد. مدودف روزچهارشنبه با هو جين تائو ملاقات کرد.وا و را ازوضعيت گرجستان اگاه نموداما به نظرنمي رسد که روسیه هيچگونه تضميني درمورد حمايت چين درمقابل موج عظيم انتقادات غرب بدست اورده باشد.

3- سازمان همكاري شانگهاي يك چهارم جمعيت جهان را در بر گرفته و ازاهميت بالاي برخوردار شده كه ممكن است در آينده به ناتو شرق تبديل شود شش كشور عضو دايم سازمان شانگهاي 61درصد از مساحت اورآسيا(آسيا و اروپا) ؛ هشت درصد ذخاير ثابت شده نفت خام و 31 درصد ذخاير گاز جهان را دراختيار دارند

4- قدرت نظامي اعضاي اين سازمان نيز قابل ملاحظه بوده بويژه اين كه دو كشور روسيه و چين داراي سلاح هسته اي مي باشند كه خود درمعادلات جهاني نقش تعيين كننده دارد.  

5- دركنارهمكاري هاي سياسي واقتصادي ونظامی ازسال 2004 ميلادي پس ازتاسيس دفتر دايمي سازمان در پكن و تشكيل مركز مبارزه با تروريسم در تاشكند فعاليتهاي امنيتي سازمان نيز رو به گسترش گذاشت.  

6- در مدت فعاليت اين سازمان همه مسائل اصلي مربوط به امنيت مرزي بين اين كشورها راه حل خود را پيدا كرده و اكنون با انجام تمرين هاي مشترك تدابيرگسترده تري را درزمينه تامين امنيت جمعي و منطقه اي به اجرا مي گذارند. دراين راستا كشورهاي عضو سازمان همكاري شانگهاي در سال 2007 ميلادي با سازمان امنيت دستجمعي جامعه كشورهاي مستقل مشترك المنافع (همسود) يادداشت تفاهمي براي تقويت همكاري امنيتي دوجانبه امضا كردند اگرچه بيشتر اعضاي اصلي سازمان شانگهاي همزمان در جامعه كشورهاي مستقل مشترك المنافع نيز عضويت دارند ولي اين توافقات به دست آمده زمينه را براي ايجاد روابط بيشتر نظامي و امنيتي با چين فراهم كرد با امضاي اين سند ؛اعضاي سازمان همكاري شانگهاي در واقع واكنش خود را نسبت به سياست تك قطبي آمريكا و شركاي آن و مقابله با گسترش نفوذ غرب درمنطقه را نشان داد

7- درخواست سازمان شانگهاي براي برچيدن پايگاه نظامي آمريكا ازقرقيزستان و جلوگيري از گسترش نفوذ غرب در آسياي مركزي ازجمله عوامل مهم تنش پنهان ميان چين و روسيه دو عضو قدرتمند اين سازمان از يك سو و آمريكا از سوي ديگر بوده است

8-  سازمان همكاري شانگهاي دركنارهمكاري هاي اقتصادي به همكاري امنيتي و نظامي نيز اهميت زيادي مي دهد و به نظر مي رسد با توجه به شرايط موجود جهاني درآينده نزديك همكاري ها ميان اعضا در بخش سياسي و نظامي افزايش يابد .

9- سازمان شانگهاي طي دوازده سال اخيرازيك نهاد کاملا اقتصادی و فرهنگی که هدف اصلی ان جلوگيري از بروزاختلافات و بحران هاي مرزي  بین اعضا و افزایش همکاری های اقتصادی بود به سازمانی مهم در سطح  منطقه و جهان تبدیل شده که در کلیه زمینه ای اقتصادي ،سیاسی، امنیتی و مبارزه با تروريسم داراي برنامه هاي راهبردي بين المللي است که می کوشد به یک سازمان نظامی تاثیرگذار نیز تبدیل شود.

10- سازمان شانگهای هرچند پايه ها وعناصرنظامي درحد پيمان ناتوندارد ولي عامل بسيارتعيين كننده در منطقه اورآسيا بهشمار می رود .  

11- اززمانی که پیمان شانگهای ازسال  2001به سطح سازمان ارتقاء یافت اهداف اصلی ان به مقابله با تروريسم ؛ قاچاق انسان ؛ افراط گرايي ؛ قاچاق مواد مخدر؛ جنايات فرامرزي ؛ مهاجرت غيرقانوني و حفظ ثبات دركشورهاي عضو  تعریف شد. اما به مرورزمان ضمن افزایش همکاری اقتصادی درموضوع همکاری های دفاعی نیزاقدام هایی جدی انجام شد. بطوریکه  سازمان همكاري شانگهاي به تدريج به سازمان متشكل و تاثيرگذاردرسياست هاي بين المللي وآسيا با ظرفيت هاي فراوان درزمينه هاي مختلف تبديل شده است .  

12- نفوذ اين سازمان به خصوص درزماني كه سازمان ملل وسازمان امنيت وهمكاري اروپا درحل بحران هاي جهاني ومنطقه اي عاجز مي مانند مي تواند به عنوان يك قدرت جديد در حل آنها نقش مهمي داشته باشد .از آنجا که سازمان همكاري شانگهاي هنوزدرحال تحول ساختاري است؛هرنوع تغييردرفضاي سياسي ؛ امنيتي و نظامي بين المللي در جهت گيري آينده آن تاثير مهمي خواهد داشت .

 تحلیل نتایج اجلاس شانگهای

دربیانیه ای که درپایان اجلاس سران تصویب شد کشورهای شرکت کننده درسازمان همکاری های شانگهای از  شش اصل برای حل مناقشه دراوستیای جنوبی ازسوی روسیه استقبال نموده وازنقش فعال روسیه درمساعدت به برقراری صلح وهمکاری دراین منطقه حمایت کردند . همچنین در این بیانیه سران  کشورهای شرکت کننده در سازمان همکاری های شانگهای ازتنش های بوجود آمده درمنطقه ابراز نگرانی نموده و طرفین را به صلح و مذاکره فرا خواندند. درواقع شاید بتوان گفت این مهم ترین بخش این اجلاس از نگاه روسیه بود که بطور ضمنی تائید سران سازمان را برای انچه که درگرجستان انجام داده شکل گرفت. اگرچه برا ی روسیه مطلوب تران بود که رهبران شش کسوربه اتفاق آراازاستقلال اوستیای جنوبی وآبخازیا حمایت می کردند؛ اما درعمل روسیه می داند شانسی برای استقبال سایرکشورها ازاستقلال این دواستان جدایی طلب گرجستان وجود ندارد. ضمن آنکه روسیه مایل است درنهایت  اوستیای جنوبی  وآبخازیا به روسیه ملحق شوند.

با درنظرگرفتن جمیع جهات بعید به نظر می رسد روسیه دررسیدن به چنین هدفی موفق شود با این حال روسیه امیدواراست با ارتقاء نقش شانگهای بتواند فشار بین المللی را تا حدودی کاهش دهد. بااین حال نباید این واقعیت را نادیده گرفت که سازمان شانگهای برای ایفائ نقش مهم تر نیاز دارد تا با انجام اصلاحات لازم در اساسنامه خود زمینه را برای عضویت اعضای جدید ازجمله ایران،هند،پاکستان ومغولستان که درحال حاضربه عنوان عضو ناظر شناخته می شوند ، آماده سازند . در این صورت وزن تاثیرگذاری منطقه ای و جهانی این سازمان به نحو قابل توجهی افزایش می یابد . دراین میان زئیس جمهوری افغانستان که دردواجلاس اخیربه عنوان میهمان شرکت کرده است ، کاندیدای مناسبی برای عضویت در این سازمان در مراحل بعدی به شمار می رود. زیرا هم رهبران این کشور نشان داده اند علاقه مند در ارتقاء همکاری  منطقه ای هستند و هم برای حل مشکلات موجود در روابط بین پاکستان و هند ازیکسو و افغانستان و پاکستان از سوی دیگر این سازمان نقش کلیدی دارد.

اما نبایداز یاد برد که چینی ها هم با هند اختلاف دارند و شاید همین موضوغ مانع از ان می شود که با وجود مناسبات دوستانه بین دهلی نو و مسکو ، هنوز هند نتوانسته است به عنوان  عضو کامل سازمان شانگهای وارد همکاری های راهبردی در این منطقه حساس در آسیا بشود.

جایگاه شانگهای برای ایران

دراین میان ازنگاه ایران که برای نقش آفرینی منطقه ای وبین المللی خود نیازدارد که به عضویت یک سازمان امنیتی دفاعی بپیوندد ،سازمان شانگهای می تواند گزینه مطلوبی باشد. زیرا ازیکسو باعضویت دراین سازمان که اعضای اصلی آن ازرقبای آمریکا هستند ،قدرت مانورخود را در برابر فشارغرب افزایش می دهد . از سوی دیگر مناسبات خود را با کشورهای آسیای مرکزی که ریشه های مشترک تاریخی و فرهنگی و مذهبی دارد ،در زمینه های دفاعی و امنیتی نیز ارتقاء دهد . ایران از جنبه اقتصادی با کشورهای آسیای مرکزی در چهارچوب سازمان اکو ، همکاری های اقتصادی خود را توسعه می دهد اما سازمان شانگهای زمینه مستعدی درمورد همکاری های دفاعی وامنیتی با این کشورها درچهارچوب نظارتی روسیه و چین بوجود می آورد  که هردو این کشورها درعین حا ل دورقیب  جدی ایران درآسیای مرکزی محسوب می شوند.

علاوه بر این ایران می تواند وزن تاثیر گذاری سازمان شانگهای  را به نحو قابل توجهی درتحولات خلیج فارس وغرب آسیاو بازار انرژی درجهان افزایش دهد . چراکه ایران پل ارتباطی اسیای مرکزی با خلیج فارس وغرب آسیا هم به لحاظ خطوط ارتباطی  برای حمل ونقل کالا وانرژی و هم  به جهت استراتژیک ونظامی  بسیار حائز اهمیت است .

تنها مشکل جدی در این زمینه نداشتن رهبری واحد در سازمان شانگهای است که در عمل تعامل بین چین و روسیه را با ایران واحیانا هند و پاکستان دچار مشکل می سازد . برای آنکه یک سازمان بتواند به همکاری های سودمند در بلند مدت دست یابد باید به مدلی برای رهبری جمعی و یا پذیرش رهبری یک کشور توافق همگانی بوجود آید. دراین صورت است که می توان انتظار داشت منافع مشترک بین اعضا شکل بگیرد ودرنهایت اهداف   سازمانی تعییین شده قابل دسترسی خواهند بود .